Sap an tumna rah chu !

Heng naupang leh a pi, kum 70 chuang tawhte hi en rawh u. Eng nge an tih le? Heng mipa naupangte hi Mizo taka Mizo naupang nihna an patea'n hriattir a tum ta a.

Naupang hi hlauin a ţap ta mai a! Mahse, zan tin hian an pathumin Dan & Order awm miah lovin ninawm em em, an nuna zirchhuah pakhatmah nei si lovin an ri zan tin mai a.

A pi ber hian Mizo naupang infiam dan dik tak maite; Sik sihling bawm bawm, A che che sih hlawkah, A nui nui lamah, Ek suh bel chawiah tiin Mizo naupang infiamna ka hriat ka sawi hmanga an infiam hi han en teh, nang zirtirtu?

Zawnga leilawn dim diam, Kinga lû lû lû thle lekah etc tih an han zirtir zet mai chu! Mahni hnam phatsana Sap antum zirtirtu leh Education Minister ni tawh zawng zawngte hian Mizo taka naupang infiamna nawmzia, a phena huaisen tura infuihna, nula nungchang, an rawn ţhanlena an nungchang duangtu an han mausam ta ţhak mai ka hmuha Mizo naupangin an Identity an hlauh ta vek mai hi in mawhphurhna liau liau a ni!

Hnam dang an tum tlat hnam, Sap ngaisang uchuak kohhran hnuaia ţhanglian zawng zawng, Berampute thleng hian Pathian thu hi zirchiang ngam tawh ang! Israel ngaisang uchuak rual, thinlung taka Arab leh Israel an indoa Israel ţan inti ţhah, Hindu laka kutdawh lawia khawvela ram anga Kristian ram thawhchhuah nei lo awmchhun, Bible dik lo thei lo va pawmna Thurin kalpuitu Mizo Kristiante kalsualna rapthlakzia hi sawiin a siak ta lo!

Sunde Sikula Roreltu, Lalte, Chronicle etc thupuia nei he Zoram kohhran hian Israel fate'n an ram luahchin humhalh tura ţangruala tharuma an beihna pawh zirchhuak thiam lo rual Theologian zirtirna hnuaia Zoram Kohhran zawng zawngin Hnam Thluthlung mausama Mizo Hnam, Lalpa zawnchhuah ram inti meuh si a mahni ramri humhalha mahnia rorel thu sawitute a hmuhsitna tluka zirtirna kalsual hi a awm leh thei tawh ang em ni?

Pathian thlan ram kan ni tih inring ru reng, mah se Pathianin a hnam thlan Israel fate tâna ram a hauhsakna kawnga a rumrazia, a beih nasatzia pawh min zirtir chhuak thiam lo Theologian-te hian engtin nge Bible an zir?

Aw, Pathian thu dik zirchhuahna awm miah lo va Ţhalai rual kan tuihal rûkna, a ngaihna reng kan hriat si loh zirchhuak thiam Theologian pakhatmah kan la awm loh laia kan manganna phuhruktu kan hmuh zawh tawh loh laia hla kan zir, sum thawkchhuak ringawta kum tin kan hun kan hman liamna ringawtin misualte nun a thlen phak lohna kohhran kalsualna hi aw!

Lalpa, i kohhrante hi i va hmangaih êm! Mahse, i natna hre phak lo mah ila i kohhrante vanga ka natnaah hian ka chau zo vek tawh a. An luhlulna leh awlsam taka Vanram kai tuma kohhran bela an nuna ringlo mite'n ei tur an hmuh si lohziate hi Jeremia leh Isaia leh zawlneite thupuan aţanga zirchhuaka puangtu Berampute an awm ngai dawn na nge?

Hnama min dina Mizoram a awm tih pawh hre ngai lo Mingo hmanga min zawnchhuahnaah hian Hnam anga kan dinchhuahna aupuitu apiang i kohhran mi leh sa ngeia inngaite hi heng mite hmusittu an han ni reng maite hi i dawhtheihna hian engtin nge a tlin le?

Lalpa, hmakhawsânga i thupuanlawkte ka chhui hian ka buai zual a. Kan hnam ang renga hnam danglam ka hmuh ngai loh lai leh keini ang êma Kristian ram, Harhna hmanga i kana tihdamna hmanga i ropuizia a khat tawka i puan reng laia kan luhlul reng si hnam hi Israel hnam lo tu nge awm ngai tawh le?

Israel fate luhlulna avanga Aigupta aţanga i hruaichhuah Original pakhatmahin ramtiam an kai loha anmahni Hruaitu Mosia, a ngenna avanga i thutlukna vawi tam i sûtna meuh pawh i zuah loh lai hian kan chan a ni ang tih ka va hlau tak êm!

Lalpa, min khawngaih la, heng hian ka ngaihtuahna luahlul reng teh suh se. Keia tisa nêm tak leh mi sual, thlarau nun chau hian ka zo ngang lo. Ka ngaihtuahna hi la kiang hram, ka sualna hi mi thungrul reng tawh suh.

Selah

Ka ţawngţaina chu boruakah thamralin,
Ka ţawngţainate chuan chhangtu a tawng lo,
Ka nun khawhar tak chuan hnemtu a nei lo,
Aw Lalpa, ka lak ata i bo e.

Ka nun hian thlamuanna thu duh lovin,
Hnemna lam hawi thu reng a mamawh lo,
Boruaka thamral daih chu ka châk a,
A ni, awm ata awm lo va awm chu!

Nun chu a nâin a saruak huai a,
Ngaihtuahna zawng a chawmawlh zo ta e,
Dam lai nun chu ka kham hluah hluah si a,
Ka nun hian chawlhna tur a hmu zo lo.

Zan rei takah Lalpa chu ka au a,
Ka khum laizawlah ngei amah ka zawng,
Varţianah a hming ka lam lawm lawm a,
Chhanna erawh pêkin ka awm si lo.

Ka chhûngrilah hian ka thunun rual loh,
Hruihruala ka phuar beh zawh hauh loh leh,
Keimah kalha mi do rengtu ngei chu,
Ka manganna leh ţahna mi thlentu!

A Blank Verse !

Hunbi khat chhûng hmangaihna saltangah,
Khawvel hmaa inchhal a lungmawl lua!
Hmangaihna; hun bi hnuaichhiah ni lovin,
Mahni zawk intihchhiatna nun nei chu!

Kum khat chhûng hripui veia inchhal chuan,
Kum a vei hmain a nun a thlah ang,
Chuvang, a kamchhuak tu’n an awih lo ang,
Kum khat daih hri vei nun nei hek lo i!

Lungngaihna dangte chuan laizawn neiin,
Lungngai tak chungin an lungchhiat theih hi,
Manganna hrang hrangte paw’n hringnunah,
A panin min pan zawk ţhin a ni ngai.

Hmangaihna erawhin zawl a nei lo,
Laina leh chhûngkhat kual hnaivai nen làm!
Mahse, thirhip angin min hip tlat a,
Kan pumin a kâ-ah min lem zawk ţhin.

Chuti hmangaihna chu hlimthla ni se,
Ka thinlungah eng thil nge lo thleng ta?
Hmangaihnain mi tuamhlawm ni ta la,
Thinlung kehsawmin mi hnutchhiah lo tur!

Hmangaihna chu lungngaihna phirpui mai,
Natna vawrtawp nena inlaichin tlat,
Chhiat vekna nena rual taka ke pen,
Hlimna tluantling la hmelhriat ngai lo chu!

BCM Venglai Golden Jubilee

Vawiin August ni 10 hi Calvari Church, BCM Venglai din a nih champha phak vawi 50-na niin August ni 8 aţang khan kan lawm ţan a.

Vawiin lamah BCM President-in Jubilee Lungphum tlangzarhin Biak in hawnna neih a ni. Tin, vawiin tlai lamah Jubilee ruai tui tak kan ţheh dawn bawk a ni.

Thla tam liam taah khan ngenna lo lutin Jubilee hla phuah turin min sawm a. Solfa lam hi ka kut kalna a nih lem loh avangin ka hnar deuh a.

Mahse, hla phuah maitu an neih tak lovah chuan thiam lo chungin mi palite chuan hla kan phuah ta a ni. A tawk mai emaw tih laiin vawiin inkhawmah lawmman, mipui hmaah hlan ka han ni ta hi ka lawmin Jubilee hriatreng tlak tak tak ka hmang a lo ni reng mai!

Ka nunin thlamuan a duh lo!

Ka manganna hi buk theih ni se aw,
Tuifinriat ţiauvut tlukin a rit si,
Ka mangan ni chuan Lalpa ka zawng chiama:
Ka nunna hian thlamuan a duh lo e.
Pathian ka hre reng a, ka buai zual ţhin:
Ka ngaihtuahin ka thlarau hi a chau ţhin.
Ka mitte hi i chelh meng zankhua a:
Ţawng thei lo hial khawpin ka mangang ţhin.
Hmasâng nite ngaihtuahin ka buai a,
Zanah ka ngaihtuah neuh neuh a,
Ka dawn vêl a, zawhna hlirin ka khat;
Lalpa'n kumkhuain mi thlauhthla em ni?
Engtikah mah a lawm tawh lo ang maw?
A ngilneihna chu a bo hlen em ni aw?
Pathian ka ngaihtuahin ka buai reng ţhin,
Pathian chuan khawngaih a theihnghilh em ni le?
Ka chak lohna vanga ka tawrhna chu,
Ka thlarau lamin a chauh phah zo ta,
Amah châka ka tuihal rehna chu,
Amah vekin a kawl tih ka hria e,
Chung vangin zanah ka zawng chiam ţhin a,
Zingahte chuan ka ngaihtuah vawng vawng ţhin,
Lalpa chuan a thutiam a theihnghilh lo'ng,
A zahngaihna pawh a kâng ngai hek lo'ng,
Hriatthiamna mi pêk tak mawlh mawlh reng ni,
Aw Lalpa, i chunga ka kâ ka ân,
Bawhchhiatna rah chu ka hmu ta si a,
Ka tawrhna nite chu lawm tak chunga,
Ka hman liam theih nân mi tichak ang che.

Ka riang vâwng vâwng!

Brig Ţhenphunga (L) khua Vanhne piah Ţhuampuia lo zawhnaah kan kal ve a!



Awmhar ţhuva leh ka chung leltê,
Lung inrual Vanhne thingsiri zârah;
Lungrualpui awm lo ka riang vâwng vâwng.

Chung kâwlngo lêng khian a di tawng maw?
Valrianga'n di ka tawng lo kâr a hla e;
A zawngin tun tlai ka leng dêl dêl.

Ţuanna tlang phei duai sawn tlai nêmah,
Zolut zûn phur vêl e, chunglûmah leltê;
Ka tuar ai lunglên tuar dai ve rawh.

Tlaini tla hliap râl a kai ruai e,
Zoluti ramţuan siang lawi tawh ang maw aw?
Thlirin tlai nilên ka nuam vâwng vâwng.

Engvangin nge a hnam phatsan mai lo va Kristianna a hnawl ?

Kan ram kalphung leh a chhûnga chengte nun dan ka thlir ka thlir changa ka hlauhthawn rûk ţhin niawm tak chu a lo thleng ta a. Mawhpuh tur zawngin khawthlirna tlâng hrang hrang kan chuan ta sup sup mai reng a nih hi.

Kan ram kalphung han en hi chuan Kristianna hi Hindu-na aia a ţhat zawkna awm reng reng hmuh tur a awm lo thei tlat tawh a. Chutih lai vek chuan Hindu sakhua ai chuan Kristianna chu a duhawm zawkzia pawh kan hmu tlat lawi si a ni.

Engtin nge kan Missionary-te an zuk kalna hmuna mite’n an lo dawnsawn ţhin? Kristian ram ni si, kawrapsawna fihlim lo, HIV+ leh cancer vei tam berna State, mahni thawhchhuah mumal nei lo, in ramah han hawng la, chanchin ţha han hril phawt rawh u, an lo tihna hi a rei ta!

Khawvel a zim telh telh a, kan nihna erawh a darh zau tial tial thung a. Chu chuan nasa takin ram pawn lam mite hmaah min phawrh mualpho nasa tial tial tih pawh chhut lo hian Pathian kan biain kan inkhawmpui a. Entawntlak nun reng ka pawchhuak hlei thei si lo.

A nih leh engvangin nge he Mizo nula hian Hindu dana pasal a neih theih mai? A chhan bul ber chu an chhûngkaw nunphung aţangin kan chhut tur a ni dawn lawm ni? A nu leh a pate nunphung tur awm ang chu kan chhut thiam nghal mai a nih hi ti rawh u?

He hmeichhe nu leh pate hi chuan Kristianna ţhat zawkzia leh chhûngkaw dinna atân pawha thlanawm a nih zawkzia an fate entawn turin an nunah an lantir thei lo tih a chiang hle. Chutih rual chiah chuan hnam anga an rawn chawrchhuahna pawh an ngaihlu tehchiam lo thei tih a lang reng.

Sem sem dam dam khawtlang nun kha thui takin kan kal pel tawh a. Thei thei nuam nuam khawtlang nunah leh kohhranah hian alang apaua tui hlawl lo mi engzat nge tunah hian awm tawh ang tih hi chhut ngam har tawh tak a lo ni ta a nih hi.

Mahse, kan nula tlangval zingah Zo hnam a nihnaa chianga lungawi, Kristian a nihna zahpui lo leh phatsantu nih aia nun hlan ngam engzat tak awm ang maw tih erawh kan chhut tel a ngai zel ang. Kan nula tlangval fel tak takte vang hian kan mawiin kan hlu tih phat rual a awm lo.

Engvangin nge Communism te, Marxism te a lo pian kan tih chuan a chhan pakhat zinga tel ziah chu mimal nun zalenna um vang a ni zel a. Mahni intodelh ţhalai an pun tial tialna chuan hei hi matheilovin kan khawtlangah leh sakhaw biaknaah a rawn bilh tel tawh dawn a.

Tun apangin chhiatna ţhatniah tihte hian ngaih pawimawh a hlawh lo chho mek a. Hemi hmanga chung mite nun teh tum chu thil sawt lo ber a ni chho zel tawh bawk dawn a ni. Engtik hunah emaw phei chuan kum 18 chin an kaiin ţhalai zingah mahni inlak hran duhna, khawthlang culture hian min la rûn ngei ngei dawn a, min rûn ţan mek tawh bawk reng a ni.

Kohhran leh khawtlanga inchiahpiah lohna nun tam nei apiang zingah heng hi a hluar mekin a hluar chho zel dawn bawk. Hnam kalsan ang zawng te, kohhran thlauhthlakna ang zawngtein kan nulate hian nun an sual ţan titih der tawh tih kan hriat a pawimawh ta a ni. Chutih hunah chuan Kristianna a ţhat zawkzia leh Mizo nihna hi ngaihhlut tham a nihzia kan lantir theih si loh chuan eng nge kan sawi theih tak ang ni?

Mizo mipa tawh phawt chuan Mizo nula chu hnam leh sakhuannaah humhim tumin theihtawp a chhuah tur a ni a. Chu theihtawp a chhuahna erawh chu a nunin a takin a lantir tel zel tur a ni. Chuti a nih si loh chuan mipate hlawhchhamna chuan thil pawi thui zawk a thlentir thei tih kan hriat a ngai ta a nih hi.

‘Thatchhe si, ruih ve duh bawk si. Engmah thawk peih tak tak si lo, in lama haw hreh ting tang si, hmeichhe pawisa it Mizo mipa ve si’ tia phai lama awm hmeichhe tam takin min sel lai hian lo pawngpaw thinrim ngawt chi a ni lo. An ngaihdan thlak danglam theitu chu Mizo mipate bawk kan nih miau avangin ţanlak kan ngaihna chu kan hre ta a nih hi.

Kan Mizo nula duhawm tak maiin kan hnam min phatsan a. Chu mai ni lovin a sakhaw vawn thlengin a thlauhthla hi a nâ a. Mizo mipa tawh phawtte tân chuan chona lian tak a ni ta mek a nih hi. Heng kan hnam nulate hian harsatna an tawk a, an nun a buai mek a. Nu leh pate u, in fanute hian nun an hloh ta mek a nih hi. Engtin nge anmahni chhan tur hian kan ţanrual tak ang le?

Engtin nge kan inpumkhat theih ang ?

Khawvela mihringte inpawhtawn thei lo va an awmna hmasa ber chu Babel in sâng an sak laia Pathianin \awng hrang \hiaua an zavaia a \hen darh \um kha a ni. Chu chuan chiang taka a tarlan nghal chu, \awng khat hmang lo chuan inpumkhat theih a ni tak tak lo tih hi a ni.

Ram ropui America-ah khuan hnam hrang hrang an tam hle a. African American, Asian American, Latin American, Chinese American etc an phu noh noh a ni ber. Mahse, chung mite zawng zawng chu \awng pakhat hmanga phuar khawm an ni tlat.

Chinese mipui tluklehdingawn chuangte khian Mandarin an hman tlat avangin an inpumkhatna a \ha hle a. Chutih rual chiah chuan mihring tluklehdingawn chen vena tho India ramah erawh inpumkhatna tak tak a awm thei miah lo thung.

Punjabi mi leh sa tân Chennai khawpuiah Tamil \awng thiam loh chuan zuk tlangnel theih a ni ngawt lo. Assamese mi leh sa tân Bangalore khawpuiah Kannada thiam loh chuan zum tlangnel viau theih a ni ngai lo a nih hi.

Lushai hnam anga hriat kan nih laiin he Lushai hnuaiah chi peng tam tak, \awng inang lo hmang hnam tam tak kan awm a. Aizawl leh Lunglei lam mi tân Mara \awng thiam miah lo va Siaha-a va zin chuan kan va mikhual dui mai a ni.

Tunah hian Mizo \awng kan tih tak bera hi a inzial mum chho ve bek bek a. Mahse, harsatna nasa tak a tawk ta tlat a ni. Chu harsatna a tawh chhan bulpui bera chu a hmangtu tam ber Mizote kan nih laiin mawhphurtu kan nihzia hria erawh an la tam si lo.

English \awng hausak chhan ber chu hnam hrang hrang \awng a sengluh thiam vang mai a nihzia kan sawi chamchi lai hian engvangin nge chu tawnhriat chu kan la hman \angkai theih si loha kan la buai kan la buai?

Mara, Kuki, Paite, Lai, Pawi, Hmar, Hualngo etc \awngte hi a tam thei ang ber Duhlian \awng kan tihah hian kan sengluh thiam a ngai ta. Engvangin nge Duhlian \awngah kher kan sengluh ang a, Duhlian hi kan hnam \awngah engvangin nge kan hman ngawt ang?

Zo hnahthlak hmun hrang hranga awmte lung tilêngtu inang tlang ber chu Aizawl niin kan Jerusalem kan tih, kan Inpui tia kan inlungrual vang hian a ni. Kan ram neihchhun liau liau, khawvelin Mizote lam a hawi chang apianga a thlir \hin chu Zoram hi a ni zel dawn tlat a ni.

Chuvangin inpumkhatna kan sawi rual chiah hian a hlawhtlinna chu tlawm ngamna zelah a ni tih sawi lan hi tihmakmawh a ni lo thei lo. Inpui nghaktute hian an mawhphurhna an hlen zo lo em em tih tumahin kan hai lo.

Inti Mizo ta bik hliah hliaha inngaihna neiin tlema \awng pai deuh tawh phawtte hmuhsit chingtu keimahni ngei kan la nih miau avangin inpumkhat kawngah pawh harsatna siamtu lian ber a ni reng a ni. Kan \awng hi a dik ber la ti nulh nulh duh kawi tinah an la kàt nàwk a nih hi.

Mahse, YMA, MZP, MSU etc kaltlangin theihtawp chhuaha he harsatna chinfel tuma hma la rengtu an awm miau avangin engtikah emaw chuan a ram pum angin kan la harh chhuah ngei a beisei awm a. Inpumkhatna pawh kan ban phak maiah a awm \an mek a nih tak hi.

Chutih reng lai chuan’Eng a’ hmang ve lote pawhin mawhphurhna lian tak an nei ve tho. In hawng duh miah lo va mahni chenna hmun zim tê bak ngaihtuah pel duh tlat lo mi tam tak an awm ve tho a nih hi. He kan hnam lo ding chhuak turah hian hnam bil lo la vâwngtute hi an hnawksak hle.

Heng mite thinlungah hi chuan inpumkhatna hian thu a sawi tam lua lo tlangpui zel a. Nakin hun an dawn phak duh lohna hi mahni hma an sialna rah liau liau a ni. He inpumkhatna kan sawi hi kan tu leh fate, chhuan lo la awm turte tân a ni tih kan hriat a va pawimawh êm!

He kan inpumkhat theihna tur chuan Chittagong Hills, Chin Hills leh Lushai Hills-a chengte hian a huhoa vawi tam tak Seminar kan neih tlan fo a, ruahmanna kan siam tlan a ngai ta a. Engtin nge \awng khat hmang tlang turin chi peng hrang hrang \awngte hi Duhlian \awngah kan sengluh ang tihte hi vawi tam ngaihtuah tlana sawiho a ngai dawn a ni.

Chutiang duh lo an awm a nih pawhin a duh apiangin hma kan la mai tur a ni ang. Duh lo na nâ nâ chu inthlem inthlem mi a ni ngai lo. Mahse, a duh lo na nâ nâ erawh tu hriat lohin an ral tial tial dawn tih hi histawri a\anga kan hmuh theih, kan lo hriat tawh hnu a ni tih kan hai tur a ni lo ang. Thinlung inhawng tak kan neih tlan hmasak zet a ngaihzia hi kan sawi tam hle a ngai a nih hi.

Chhimbal mawina chu rawng chi sarih inlungrualna mai a ni a. Kâwlkil mawina pawh rawng chi hrang hrang inrem tlannaah mai a ni. Chutiang bawkin chi peng hrang hrangte \awng hmun khata an luanzana chu kan hnam mawina leh hmuhnawmna, kan inpumkhatna lungphum tihnghin rual loha kan siamna tur a lo ni reng a lo ni e.

Chawngkhum dan tlang huat loh ! (Mafaa vrs Revd Chuauţhuama)

He khawvelah hian thu hlawm thlan bikah inhnialna (debate) ropui tak tak a lo thleng tawh ţhin a. Zoram Khawvelah pawh hian Pu Vanlawma’n Pu James Dokhuma a han critic-te kha a hun lai na nâ nâ chuan sawi leh ih ti tamtu a tling hle a nih kha. Debate angin kal lem lo mah se, Pu James Dokhuma thlavang hauhtu an rawn inlar zui mawlh mawlhte kha khuareia Zofate thu leh hla hausaknaa chhiar a la ni ngei dawn a ni.

|hian hlun ber pahnih Vladimir Nabokov leh Edmund Wilson, Nabokov-a’n Alexander Pushkin-a lehkhabu Eugene Onegin a lehlin dan a sawisel vanga ţhian dun inngeih tak, kum tam tak chhûng an inbiak loh phahna ang te, kum 30 chhûng lai mai, Latin ziaktu lian pahnih, Gabriel Garcia leh a ţhenawmpa, Mario Vargas Llosa-te, hmeichhe pakhat chungchanga an thu a inrem loh vanga an inlaichinna chhe ta duai mai te, kum 1989 kuma Norman Mailer-a’n New York khawpuia suit var ha reng maite hi chuan lungmawlna chi khat an nei tih a sawi vanga Tom Wolfe-a hnen aţanga hnialna lo kal leh thil thleng dang tam tak han chhiar chang chuan mipa leh mipa hi a lo inhuat theih viau a lo ni!

Chhuanthar Zofate zinga thu leh hla lama thawhhlawk ber; Jf-a hnu lama arsi êng ber ni bawk, Mafaa kan chân hnu lawkah ka Pachuau lunglian pui Revd Chuauţhuama, a thil seh tawh thlah leh mai mai ngai lo, a ngaihdan nghet leh dik nia a hriat tawh phawtte chu Pathian thu ang maia sahuai thing vawn tlat mi chuan chhangtu nei lo tura a inhriat vang  nge ni a, a thinlungah huatna reh thei lo a lo pai ve reng zawk tih mai turin Mafaa chu a mupuiin a rawn sai ta nalh nalh mai a! Chu chuan lamţang ve ve siamin Zoram titi lian zinga dai ngai tawh lo turin inhnialna a rawn chawk chhuak ta a nih hi.

Revd Chuauţhuama hian ama kâ ngei hmangin, dt 5/01/2019 Vanglaini chhuakah ‘Mafaa leh Kei’ (Çhawngkhum dan tlang huat loh) a ziah chhan point 5 lai chu ama huang bikah tihian a sawi a.

1. Mafaa kha mi uiawm tak a ni.

2. Zu hian hnuk a chhàt hnem hle.

3. Mizoram sawrkarin zu a khap ţan hi ka fak duh.

4. ‘Boral’tih ţawngkam hi hman hreh tur a ni lo.

5. Mafaa hi Presbyterian Pastor-in a vui a, vanram kai leh kai loh tur lo thliar hi kan hna a ni lo.

Pu Chuaua hian a article bulţan nân - WhatsApp group pakhat, Pastor-ho Titina-ah pawh an rawn târ lang a, a uiawm thu an sawi nak nak a, Pastor pakhat chuan, “Mafaa chu zû vànga thi ni mah se, a contribution enin a uiawm hle mai” a rawn ti nghe nghe a. WhatsApp group hrang hrangah pawh Mafaa ui thu an târ lang chuai chuai a. Thu ziah lama thawh hláwk tak, a bîkin nula leh tlangvâl, tleirãwl lam lawm hlawh zâwnga thu chheh leh chei thiam a nih avàngin ui a hlawh zual a ni ang, tiin a fakawmna laiah duhtawk mai lovin a veilam a han thailang hram duh a!

Pu Chuaua hi ţawnga duhtui tak mai a nihna lo langin, Mitthi sawina ṭawngkam kan neihte chu—thi, hnuk chat, awm ta lo, boral, fam, tlin ta lo, peih ta lo, kal ta, mual liam ta, Lalpa hnênah a châwl ta, kan ṭhen ta, etc. Mi ṭhenkhat chuan ‘boral’ tih hman hi an hreh thar vêl a; mahse ‘boral’ tih hi Mizoin mitthi kan sawina ṭawngkam langsàr ber pâwl a ni a; hman hreh chhan tûr a awm lo, tiin a point thumna a rawn tlip zaih mai a. Kei pawh boral han tih mai hi hreh lem lo mah ila, Mizo kan nihna tarlangtu, kan ţawngkauchheh mawi tak takte hmanga thlah liam hi ka la duh cheu zawk ang.

Pu Chuaua hian kohhran rin dan tinghing lawih khawp ţawngkam chheh a neih zuina hian titi a ti tam zual a! Tihian a sawi a, ‘A thlarau chu a Lalpa hnênah a chàwl ta a ni. Mafaa kha a nunah chuan a famkim hauh lo tih chu tlâng hriat a ni; chak lohna a nei ve. Amah ngei pawhin a sawimawi ṭhin, a loa a awm hleih theih loh ZU kha a natna phèna thil awm lian tak a ni. A thih chhan tak chu natna dang pawh ni se, ZU a buan hneh loh avànga kha natna kha nei a ni ang’ tiin. Hawrawppui meuh hmanga a tarlan duh chu ZU bawk a ni! |awngţai sakna kaltlanga vanram kai theih ang dawn dawnin thu a chhep zui hi ngaihtuah chian a ngai mang e! Catholic purgatory beiseina nen ankhat reng a ni dawn a, chumi tlansan Protestant tân hei  hi sawimawi chi a ni lul lo!

Pu Chuaua leh a sangawizawnpui tam zawkte hian zu hi sualah chhuah an duh ngawih ngawih a. Mahse, Pu Denga khan Bible kalh miah lovin, ‘Zu chu thil a ni’ a tih hi an sawizui duh ngai thung lo. Kan Pathian thu hian a awih loh leh phal loh zawka chu zu ruih buai mai hi a ni zawk. Ruih avang thluak fim lova roreltute’n thutlukna an siam palh a hlau a ni zawk. Ruih hmangte hi vanram kai lo tur an nih thu kan hmu a. Zu hrim hrim erawh, mirethei, lungngaihna vawrtawpin a chim buaite tân chuan an rilru hahna leh manganna laka hun rei lo tê chhûng pawh an thil tawrh laka nâchhawk nân zu in rawh se, a ti mai zawk a nih hi.

Kohhrana rawngbawltu pension ve meuhin, ‘|hatna tih ka duh hi ka ti lo va; sualna tih ka duh loh hi ka ti zawk si ţhin a. Ka duh lohzawng chu ka tih si chuan a titu chu kei ka ni tawh lo va, sual keimaha awm chu a ni zawk e. Chutichuan he dan hi ka lo hre ta: thil ţha tih ka duh laiin sualna ka hnenah a lo awm ţhin a ni, ka taksa pengtea sualna dan awm hnenah chuan salah mi hruai ţhin a. Isua Krista kan Lalpa avangin Pathian hnenah lawmthu ka sawi a ni. Chutichuan keimah tak chuan ka rilru chuanin Pathian dan rawng ka bawl ţhin, ka tisa erawh chuan sualna dan rawng ka bawl ţhin’ tia Tirhkoh Paula mangang ţap rawih rawih hi a hre ngai lo em ni zawk? Mihring  i dem lo ang khai!

Ni,  Mafaa khabe liam vawi khatmah la dawng lo mah ila, a kut chhuak aţang hian tunge a nih a rûkin a thu ziak tam takah a tarlang chamchi hi hmuhhmaih a har asin. Vanglaini 19/10/2018-a ‘Ka vuivaih a, ka phunnawi changin’ tih a ziakahte khan Mafaa hi tunge a nih hai rual a awm lo! Tleirawl kum 16 a upa, Nl Mami’n a rawn lenchilh hnua a testimony-te hi, nang ni la i sawi ve thei ang maw? ‘Hlimna hi kan duh ang ang kan hmuhah ni mai lovin kan hmuh ang anga kan lawm thiamnaah a lo innghat a ni tih chawplehchilhin min hmuhtir a.

Lalpa, min ngaidam ang che; i laka ka vuivaih a, ka phunnawi changin. Kutke leh rilru kimin ka awm a, khawvel ka ta a ni!’ Khawvel ka ta a ni,’ a han tih danah hian Tirhkoh Paula nuna harsatna ang nei mi a nihzia a inhriain Pathian hnenah a taksa bawrhsawm tawh tak, nâ reng mai leh mutmu tuah ţha hlei thei lova awm a nih sizia, sual thuneihna hnuaia khawsa a nihzia inhriain a duh lo chunga tisa thlemna a do hneh ngang loh changte khan lawmna reng nei lovin Pathian hriak thih, a mi hriat tawh a nih vang zawkin Pathianin nâ takin a au let ziah a. A han petek chang apiangin Pathianin a nun fiahna tur leh a inhmuhchhuah theihna turin angel inlêng (mitdel, rualbanlo etc) a pêk ţhinziate hi Mafaa hian a hai mawlh lo a ni zawk! Chuvang chuan a ni, Pathian lakah thupha chawi a hreh ngai loh ni!

Pu Chuaua’n Pathian ang maia a natna lo awmchhan chu zu a han ti maite hi a thu ngam thlak deuh! Pathian hian a hnena cheng ve tawh turin Lei pangpâr mawi ber berte hi a thlang ve bawk ngai e. Mafaa aia zu in hnem an tam lutuk! Pu Chuaua’na zu a lam sek chhan leh Mafaa boralna chhan bulpui bera a hmanna chhan hi a thu ziak aţang vekin chiang takin kan hmu thei nia! Chumi ṭum chuan Mafaa chu mipui lama ṭhu, min hnialtu nghal tak kha a ni a. Mafaa nen an debate hmasa ber tihian a sawi hi. ‘Zu zawrh a sawi mawi char char a; min rawn bei nasa khawp mai. A châng chuan mahni inthununna dah ṭhaa min beih dàn khing táwka han tih ve mai a chákawm a; mahse thlarau rah ‘insûmtheihna’ (Gal 5.23) kha ka chang tluan chhuak thei ta hrãm a ni. Khami ṭum kha Mafaa nên mi hmaa kan inhmuh hmasakna ber a ni.’

He an  inhnialna hmasa vang hian Pu Chuaua hi a thin a rim ve thawkhat hle tih, Pastor meuh ţawngkam a mawi lo dawn dawnin thu a chheh danah hian a lang a nih hi. Mi nena inhnialna reng rengah chan ţha zawk changtute hi a thinrim zawkah an ţang ngai lo. Manzuala vs RRR debate kha en ta ula, physical & body language piahah Pu Manzuala tlawm chau thubarawh, ‘Pawisa hi engzat chiah maw i neih a?’ tia debate topic lo thleng thleng a tarlang ang deuh khan    Pu Chuaua hi debate-ah hian a chak lo zawk a nih ka ring a ni mai lo va, hmu thuakah ka inngai zawk. Mafaa a ui dan hi in ui dan maksak tak a lo ni tih loh rual a ni lo!

Tunah chuan inhnialna tawp hlei thei lo chungchang a rawn tarlan hi kan bih tawh ang. An inhnialna chu – Mafaa’n Glory hi Ropui a tih laiin Pu Chuaua hian Ropuina a ti ve thung a. Pu Chuaua hian a grammar ang zawngin ţanchhan a nei lo em ni tih mai turin a ţanchhan ber chu - Chutiang chuan tûn thleng hian kohhran chuan a la kalpui ngar ngar a. Kum 2001-a Synod Executive Committee remtihnaa Officers Meeting-in Lalpa Ṭawngṭaina leh Kohhran Thurin Sàwm folder-a chhut chhuah a siamah pawh khân ‘ropùi’ tih a ni a. Kristian Hla Bu leh Pathian Biak Inkhâwm Hruaina Bu (Revised & Enlarged, 2010) aṭang pawh khân ‘ropùi’ tih zêl a ni – tih hi a ni deuh mai a!

Rev. Zairema’n, “Tihdanglam in duh chuan kan thih hnûah in rawn tidanglam dâwn nia,” a tih kha ka hre chhuak leh ṭhin. He ‘ropùi’ tih hi abstract noun ‘ropùina’ nèn thil thuhmun a ni lo. Pathian ropùina chu a thil siamah a lang; chutih laiin Pathian zepui pakhat chu ‘ropùi’ hi a ni. Vàn te, arsi te, ni leh thla te, khawvêla thil awmte hi Pathian ropuina tilangtu an ni; Pathian zepui erawh chu ‘ropuina’ ni ngawt loin ‘ropùi’ hi a ni. He thûah hian Mafaa chuan kohhran kalpui dàn hnialin ‘ropuina’ tih duhin mual a liam ta a. Mafaa’n a hriat fuh táwk loh pakhat chu Lalpa Ṭawngṭaina hi hla thu (poetic words)-a dah tih hi a ni bawk. Pu Chuauate lamţang ţanfung pakhat leh chu Glory hi abstract noun (hmuh theih loh thil) a nih avangin ropuina a ni ngei tur a ni tih hi a ni.

Vanneihthlak takin  Mafaa hian chhanna ţha zet mai a lo nei reng mai a. “Grik tawnga Lalpa Tawngtaina ziak kan en chuan ‘ropui’ tih hi ‘doxa’ tih a ni a. Bible hmun tam takah English-a ‘glory’ (Gr. doxa) hi ‘ropuina’ ti-a lehlin a ni a; hetianga an lehlin chhan ber chu glory mal din ni loin ‘glory of...’ tih a nih vàng a ni. Hetianga ‘of’-in a zui loh leh a hma lamah qualifyer a awm thin a (Entîrna- his glory, my glory, your glory, etc). Lalpa |awngţainaah erawh chuan ‘glory’ hi mal din a ni a, ‘of’-in a zui lo a, a hma lamah qualifier a awm bawk hek lo. Thuthlung Hluiah chuan Hebrai thumal - kevôd chu ‘glory’ tih nân hman a ni ber a; a context azirin ‘ropuina’ tih hun a awm bawk. Lalpa |awngţainaa hman dàn ang deuha ‘ropui’ mal din chu Sam 79.9-ah- “I hming ropùi nân min chhandam la” tih a ni. Hlaah pawh ‘ropùi’ tih hi hman a ni ve tho.

Ṭanfung zawn nan heti ang chungchangah hi chuan hla thu hi chu a hman chi ber loh vang. Hla thu-ah chuan a lam (syllable) bithliah te a awm avangin a phuahtute hian hawrawp dah kim loh emaw, thu lam kim loh emaw neiin, an ‘syncopate’ fo thin si a.  Chu chu literature lama mit keu chin chuan hriat tur. Ropùi thlavang hauhtu’n a hla thu rawn thur chhuahah pawh khian a chiang khawp mai. A sawi ang hian lo pawmpui ta hmiah ila, he Lalpa Tawngtainaa an thumal hman ang, “doxa” (glory) an hmanna ngei ( ‘of’-in a zui loh leh a hma lama qualifyer awm si lo, mal din) kan Mizo Bible-a an dah dan thenkhat, entirna ang lekfangin, i lo thlir teh ang:

“... ropuina te, chawimawina te, thlamuanna te pêk a ni ang.” (Rom 2:10) (“ropùi te pêk a ni ang” tiin an letling lo a nih hi).

“A hnênah chuan chatuanin ropuina chu awm rawh se.” (Rom 11:36) (“ropùi chu awm rawh se” tiin an letling lo a nih hi).

“Pathian hnênah chuan ropuina chatuanin awm rawh se. Amen.” (Gal 1:5)  (“ropùi  chatuanin awm rawh se” tiin an letling lo a nih hi).

Grik ţawnga “doxa” lehlin nan “ropuina” tih ai hian “ropui” tih hi a tha a, a tum a phawk zawk a nih chuan engati nge Bible-a  “ropui” ti lo va, “ropuina” an tih leh hlawm khawm si le, kan tarlan chinah chauh pawh khian? An han chhût an han chhût a, “doxa” (glory) lehlin nan “ropùi” tih chu dik thei ngangin an hre mawlh lo ni tur a ni, “ropuina” an tih chat chat khi. Hemi chungchang thu hmâna ka ziah hmasak ber a lo chhiarin, “Rev. Dr. R. Chhuanliana (L)” a tih khian min rawn phone vang vang a, mi a thlâwpzia thu a sawi ve luam tak asin.

Mafaa hian a tawpah a ţanhmun dikzia huaisen takin a puang ta reng a ni - Lal Biaknaa ‘ropuina” tih aia “ropui” tih a fuh zawkzia, a ziaktu an tarlan loh ka dawn pakhat phei hi pui tak a ni. Grik tawnga “doxa” awmzia Saptawngin a tarlang a. Mizo tawngin, Sap ţawnga a tarlan ang ni hauh lohvin a han sawi vak a; Sa ţtawng thiam lo bum nan a ti ni maw. Heti hian a thutlûkna a sawi a:

 “Ropùina (abstract noun) hi chu hmuh theih loh, khawih theih loh a ni a, doxa a huap zo lo deuh, a letling kim lo deuh zâwk a ni. Ropùi (lam hniam: modified form/Gerund) hi chu khawih theih leh khawih theih loh, tak nei leh nei lo, hmuh theih leh theih loh noun a ni thei a; ‘ropuina’ (abstract noun) erawh chu tak nei lo, khawih theih loh leh hmuh theih loh a ni,” tiin (Somebody kill me, please! Ka thi ṭhak! ).

 Doxa hrilhfiahna kha “ropui” tih nan hman a tum ngar ngar a, a Saptawng chuan “ropuina” zawk a hrilhfiah reng si a. Chuvangin, ama duh angin Mizo tawngin a kuai kual kawi vêl ta mai mai a ni ber e. A nih chuan, “Ropùi (lam hniam: modified form/Gerund)” a tih chu min han hmuhtir ula, min han khawihtir teh u le! – tiin chona a siam khum salh a, tun thlengin Pu Chuauate ang, Rev Zairema leh Pastor HS Luaiate ang, sap angchhûnga ţhanglian tân chuan Zosap kut chhuak hi sawisel enah an en loh vang ngawtin a dik lo zawk tih an hriat na nâ nâ pawh an pawm lui hram zel a. Chu chu Mafaa hian chiang takin a hmu si a!

Tihian, a ţanhmun a sawi ve ta ngat reng a ni! -  ‘My country, right or wrong,’ tih ang ziazanga kan kohhran thil tih a nih vang ngawta a dik a dawk thlu lova ṭan tlat a; a ke chheh fuh lohnaah pawh thiam chantir zel ka tum ve lo a ni mai chauh zâwk. A dik zâwk awm na reng a, a dik lo zawk han ṭha-neih a, sawi mawi mai chu kan Zotawng hmakhua ka ngaih vang chauh pawhin kei hi chuan ka remti lo. Hawh u, i sawi buai ting tawh lo mai ang u! A chiang lutuk hi a chiang lo emaw ni hial zawk ni?

Heta chinah hian Pu Chuaua hi duhtawk mai se, kawmen tam tak hmanga amah an elsenna leh ngaihnepna kamchhe hmuar tak takte hi chhiar theihin an awm lo tur! Mahse, Pu Chuaua hian duhtawk thiam ta mai lo chuan mimal takin Fam Mafaa chu a kap zui ta pawp pawp si a ni - Zaikima lehkhabu tlângzarh tûr kha bu khat aia tam a nih avàngin mi hrang hrangin a chanchin an sawi hmasa (preview) zêl a. Chumi ṭum chuan ruat a ni nge ka hre lo, Mafaa chu pawr angreng tak, sakuh thinrim ang maia sam ding deuh sung chung hian a lo ding chhuak ve a; ama tih dàn phung pângngaiin ṭawngkam thluaithlum kîkãwi takin a rawn chham chhuak a. A hmêl a\ang chuan amah thununtu eng emaw ‘in’ a nei tih a hriat khawp mai. A hmanhmawh lêm loh avàngin hun a la rei dâwn ta riau a; chuvàngin titâwi tûra hrilh a ni ta nghe nghe a!

Ni e, mi kan hua a nih tlat si a, thinlung aţanga thaibo theih an nih si loh chuan hun remchang  han lak zeuh a, mi han nek deuh salh kha mihring kan nih angin a awm hle mai. Mahse, Pu Chuaua hian duhtawk a lo la ngah ikhaw lo mai a! November 1–2-a Pachhûnga University College (Mizo Department) & Rev. Zairema Memorial Society (ZMS)-in Dr Zairem pual an hun hmana Mafaa khawsak dan nia a hmuh thleng a tarlang kilh kelh duh ta zelo a nih hi! - Chumi  ṭum chuan hmêl phak deuh luai hian Rev. Zairema a hmuh dàn a ziah chu a rawn chhiar ve a; mahse mi pakhatin minute 15 bák hun hman a rem loh avàngin kaih tàwitîr a ni leh ta a! Heti êm êm hian Pachuau lung a lian khawlo thei ngai a nih si chuan kei ve hi!

Karei! Revd hian a la duhtawk lo cheu nia! Vanglaini columnists an thlan hmasakah Mafaa a tel phak lohzia thlengin a rawn ţawng duh tulh tulh zawk a ni si a! Thlahna thuchah azawnga inngaihnepna uchuak thei ang berin Pathian rawngbawltu inti hian khawvel thila bawlhhlawh leh ţawmkailo nia a hriat ngei chu tihian a thlah liam ta a nih  hi! - Mafaa a kal ta, a thu ziah tawhte tal hi nung zêl rawh se! Tawhte tal tih ţawngkam chaltlaizia hi pai dam har tak a ni! Heti khera piallei dai vawt taka a zâl tawh hnu pawha Zoram mipuite hriat ngei tura Revd meuhin Mafaa a huatna thinlung sosang a thup thei lo zet hi chu! Van khian a ngaihtuah dan danin hei hi chu chingfel mawlh rawh se!

Ngai reng rawh u, nakinah chuan ţhangtharte hian tu ram thianghlim fan tih vel mai mai, thlan seizawng tehna lehkhabu, bible hlimthla rothap tak tak chhiar ai chuan chawlhna tuikam phul hmunahte chuan hringnun hriak an la siak zawk ang a. Hringnun mawina leh duhawmna, inngaihtlawmna leh midangte tâna phak ang tawka nun hman dan chanchin, khawvela ţawng inlalawn fuh ber ber leh thuril nalh ber berte zunahte hian an la uaiin a kutchhuak tlar tinahte pawh an nun chiah hnawngtu ţawngkam nêm, thlum leh mawi ber ber hmangin tisa mur seng sengna leh thinlung chhûngril bera sapţawngin, Deep Passion an tih hi a takin sawi fiah thiam si lovin a awmzia an man tawh zawk dawn a lo ni e!