Saturday, July 11, 2020

𝐃𝐚𝐧𝐢𝐞𝐥𝐚 𝐇𝐚𝐩𝐭𝐚 𝟕𝟎 & 𝐍𝐢 𝟐𝟑𝟎𝟎 𝐚𝐰𝐦𝐳𝐢𝐚.



 

(Hapta 70 & Ni 2300 chhuizauna)

 

            Lal Isua ngeiin, “Tiţiautu tenawm, zawlnei Daniela sawi kha hmun thianghlima dinga in hmuh hunah chuan (a chhiar apiangin a awmzia hre rawh se” tia a zirtirte hnenah hun awmzia hrilha, a lo vaukhan lawk ang khan, Daniela hapta chhut dik hi a pawimawh êm êm a nih hi. He hapta  hi chhut sual fe fe an lo awm nual tawh reng a, chuvangin chhut dik kan tum tlat dawn a ni.

 

            Daniela bung 2-na aţang hian Daniela’n inlârna hmuin, khawvela lal ram lo la ding tur chanchin, bung 7-na chho vel thlenga inlârna a hmuhte lo thlen dik chhoh zat zat dan ngaihnawm tak, Pathian ropuizia tarlangtu chanchin hi ka ziak tho nangin, a sei dawn lutuk avangin ka telh ta lo mai a. Daniela Hapta pawh fiah tho tur siin a tawi thei ang berin ka ziak tih kan hre hmasa dawn nia.

 

𝐇𝐚𝐩𝐭𝐚 𝐚𝐰𝐦𝐳𝐞 𝐜𝐡𝐡𝐮𝐭 𝐬𝐮𝐚𝐥 𝐩𝐚𝐰𝐢𝐳𝐢𝐚 : Daniela bung 8:13 kan en chuan, “Zing leh tlai sânghnih leh zathum thlengin; tah chuan hmun thianghlim chu thenfai a ni ang,” tiin Pathianin Daniela hnena Israel fate tâna hun ruat anih dan kan hmu a. Daniela Hapta 70 kan tih erawh hi chu, bung 9:2 a, “Kei Daniela hian….Jerusalem chhiatna hlen a tiam hun chhûng kum zât chu ka lo hre thiam ta a, kum sâwmsarih chu” a tih kha a ni Mahse, an inzawm tlat tih erawh kan hriat a pawimawh hle.

 

            Mi pakhat, Baptist Evangelist, William Miller-a hi lo bih hmasa ta ila. Amah ang hi mi tam tak an awm tih i hria ang u. Tichuan, Miller-ate chhut dan chuan, khi zing leh tlai 2300 tawpna chu, fimkhur leh uluk theihtawpa an chhut hnuah, Juda Calendar anga chhutin March 18/19, 1844, (1834 Nipui – 1844 Nipui) khan a lo thleng dawn, an ti ta a. Hetih lai hian US-ah khuan mi maktaduai 9 vel awmin, he hun chhutna hi a dik ngei ring mi sing 5 aţanga mi nuai 1 lai an awm a ni!

 

            Mi sing 5 chuangte chuan Philadelphia-ah Lal Isua kha an lo hmuak ta a. A boruak tur vel ka han mitthla hian, boruak a han rih dan turzia, an han phur tlan dawnzia ka ngaihtuah ţhin. Mahse, an rin angin Lal Isua a lo kal ta awzawng si lo! Baptist kohhranin Miller-a hi an hnawtchhuak a, Miller-a erawhin tlawm a la tum ta chuang lo. Hun awmzia a han chhut nawn leh a, 22 Oct 1844 zawkah Lal Isua a lo kal dawn a ti leh a. A lo kal chuang lo!

 

𝐄𝐧𝐠𝐭𝐢𝐧 𝐧𝐠𝐞 𝐡𝐮𝐧 𝐚𝐰𝐦𝐳𝐢𝐚 𝐚𝐧 𝐜𝐡𝐡𝐮𝐭 : He zing leh tlai 2300 leh Daniela Hapta 70 lo inţanna chu, “Jerusalem tung ding leh sa ţha tûra thupêk a chhuah aţanga…” tih a nih avangin, he hun thuhrûk bul lo inţanna chu, Jerusalem tung ding tur leh sa ţha tura Israel fate Jerusalem-a an kir hun hunah, tih kan hre thiam thei ta a. Zawlnei Jeremia’n, “Babylon tân kum 70 chu a kin ve leh ka rawn kan ang che u a, he hmunah hian ka kirtir leh ang che u” ti-a a lo sawi lawk tawh ang takin.

 

            Zawlnei Isaia pawhin bung 44:28-ah, Persia lal Kura chungchang thu, Pathianin chhiahhlawha a hman tur thu leh, Israel fate Jerusalema kirtirtu tur a nih thu kan hmu reng bawk a ni. Ezra bu kan chhiar chuan, (1:1-3; 6:3-8, II Chro 36:22-23) ahte hian, Babylon awptu Persia Lal Kura leh Lal Daria te hian Juda mipuite hi, an rama kira temple sa ha tura an chhuah an phalsak thu kan hmu chiah reng a. He hun hi mi thiamte chuan Juda Calendar-a BC 457 kha a ni e, an ti ta a ni.

 

            Tichuan, he BC 457 aţang hian Daniela bung 8-a zing leh tlai 2300 leh Daniela bung 9-a Hapta 70 (hei hi nakina kan chhui tur) chu a inţan ta niin an chhut a. A ni 2300-na chu kum 1844 AD kha a ni ngei tlat a ni. Kum 1844 February-a Isua a lo kal tak lovah chuan tiin, he ni 2300 bakah hian Daniela Hapta 70 rei zawng chu thla 7 a nih avangin, ni 2300 aţang hian an belh a, Oct thlaa lo kal turin an la ring ta fan a! Isua a lo kal duh tak ngeng si lovah chuan, mi tam tak nun a chhiat phah ta hlauh zawk a ni.

 

            Mahse, Miller-a thu leh hla pawmtu zingah ngaihdan thlak duh hauh lo an awm ta a. Daniela’n khawpui leh hmun thianghlim thenfai tur a tih hi, Van lam  Jerusalem zawk a ni e, an la ti leh ta zel a. Tichuan, kum 1863, Isua lo kal an rinţhelh aţanga kum 20 zet a liam hnuah, Seventh-day Adventist kohhran hi an lo din phah ta a ni.

 

𝐄𝐧𝐠𝐯𝐚𝐧𝐠𝐢𝐧 𝐧𝐠𝐞 𝐡𝐮𝐧 𝐚𝐧 𝐜𝐡𝐡𝐮𝐭 𝐝𝐢𝐤 𝐥𝐨𝐡 – Daniela hrilh lawkna, “Jerusalem tung ding leh sa ţha tûra thupêk a chhuah aţanga…” tih hi han chhiar leh ta a. Tichuan, i baibul keu ang che. Lal Kura leh Daria te hian Jerusalem sak ţhat thu an pe ngei alawm. Mahse, Daniela chuan sak ţhat ngawt thu a sawi lo, Jerusalem tung ding tura thupêk a chhuah aţangin a ti tel kher a nih hi! Chu hun chu engtik lai khan nge a lo thlen tak?

 

𝐒𝐜𝐨𝐟𝐢𝐞𝐥𝐝-𝐚 𝐬𝐚𝐰𝐢 𝐟𝐢𝐚𝐡 𝐯𝐞 𝐭𝐡𝐮𝐧𝐠 𝐝𝐚 : Kum zabi 20-na a lo ni a, Baptist kohhrana thuhriltu Dr Scofield-a lo langin, Lal Isua’n Israel-te Sakawlh leh a ţhuihhruaite laka chhandam tura Olive tlâng a rawn rah phel phawk hmain, he leia a kohhrante chu mi thianghlim lawr hmangin a sengkhawm hmasa phawt ang, tiin thu a rawn nei ta a. Hei hi Protestant kohhran tam zawk pawm dan a ni ta a ni.

 

            Scofield-ate ngaihdan chuan, Daniela leh a zawlnei dangte kaltlanga Pathianin Israel fate laka a thutiam chu, he leia a kohhran a seng zawh hnuah a lo thleng ang a. Daniela Hapta 70 aţang hian Hapta 69-na thlengin a lo thleng famkim tawh a. Hapta 70-na erawh mi thianghlim lawr zawhah a lo thleng chauh ang. Tichuan, Hapta 69-na thlenga hrilh lawkna a thlen famkim tawh laiin, Hapta 70-na hian a zui nghal zat si tih, Daniela inlârna kaltlangin kan hmu a.

 

            Tichuan, Hapta 69-na leh Hapta 70-na inkârah hian, keini Jentail, a kohhranhote hun, Daniela hmuh lawk loh, khawngaihna hun (thurûk) a lo tlazep ta a. A ţanchhanah Rome 11:25 (a dang pawh awmin) kaltlangin Paula’n thurûk kan hriat loh a duh loh avangin, “Jentail-te famkimna a lo thlen hma loh chuan, Israel mi ţhenkhatte chungah chawlawlna a lo thleng rih a ni. Chutichuan, Israel mi zawng zawng chhandamin an awm ang” tiin a lo sawi reng a ni.

 

A nih si chuan, Daniela zing leh tlai 2300 chu eng hunah khan nge a lo inţan tak?

 

𝐂𝐡𝐡𝐚𝐧𝐧𝐚 𝐚 𝐩ê𝐤 𝐝𝐚 :    Scofield-ate ngaihdan chuan, he ni 2300 hi December 6, 167 BC a Greek lal Antiochus IV Epiphanes-a’n Jerusalem a rûna, temple a tihbawrhbansak khan inţanin, ni 2300 a han rala, March 27, 160 B.C a General Nicanor-a a thih khan a kin ta a ni, tiin. Mahse, Apocrypha bu-a I Maccabees 4:52-54 kan keu chuan, 167 BC aţanga kum 3 hnu, Dec 14, 164 BC khan an temple chu tithianghlimin a awm thuai a, chuvang chuan Daniela ni 2300 nen hian a inmil thei tlat lo.

 

𝐙𝐢𝐧𝐠 𝐥𝐞𝐡 𝐭𝐥𝐚𝐢 𝟐𝟑𝟎𝟎 𝐢𝐧ţ𝐚𝐧𝐧𝐚 – Daniela hnena vantirhkoh Gabriela’n inlârna a han hrilh fiah ta a. Zing leh tlai 2300 chu, Daniela bung 9:25 thu angin, “Chuvângin, Jerusalem tung ding leh sa ţha tûra thupêk a chhuah aţanga…” tih a ni ta a. Chu mi hun an chhut chhuah tak chu, 445 BC kha a ni ta a ni.

 

            A hma khan BC 457 a lal Daria leh Kura thupêk in inlârna a tih famkim theih loh dan kan sawi tawh a. Tichuan, Nehemia bung 2 kha ngun takin han chhiar teh. Lal Artazerzia kum 20 a lal kumin Nehemia khan, lal hnenah Jerusalem-a kal dilin, “…khua chu ka va din leh ang e” a ti ta chat a, Daniela inlârna chu 445 BC aţang hian a lo inţan ta a ni.

 

            Jerusalem sa ţha tur hian thupêk pali lai a awm a. 538 B.C. (Ezra 1:1-4 leh 5:13-17), 517 B.C. (Ezra 6:6-12), 458 B.C. (Ezra 7:11-26) leh 445 B.C. (Nehemiah 2:1-8) te hi an ni a. I baibul la chhuakin, khawi ber hi nge Daniela inlârna - Jerusalem tung ding leh sa ţha tûra thupêk zingah rintlak ber ang tih hai theih a ni lo reng reng a ni.

 

            Daniela inlârnaa zing leh tlai 2300 aţang hian Daniela Hapta 70 kan tih hi kan sat hek dawn ta a ni. An bulţanna erawh inangin, 445 BC khan a lo inţan ta a. Hriakthiha, lal a tih hi Isua niin, lal anga sabengtung chunga chuanga Jerusalem a luh ni pawh 6 Apr 32 kha a ni ta a. Tichuan, BC 445 – AD 32 inkârah hian kum 483 (chu chu hapta 69) chiah a awm ta a. Ezra huna Calendar (ni 360) hmanga kan chhut chuan, BC 445 aţanga ni 173,880 chu AD 32 chiah hi a ni ta a ni.

 

𝐃𝐚𝐧𝐢𝐞𝐥𝐚 𝐇𝐚𝐩𝐭𝐚 𝐜𝐡𝐮 – Daniela hian bung 8-ah khan inlârna a hmu ta a. Chung inlârna a hmuhte chu a hrilh fiahna dilin Daniela khan Lalpa a nghak ta char char a. Kum 12 a ral hnuah chauh Pathianin Daniela hnenah Gabriela kha a tir ta a, nghak rei tak a ni. Tichuan, Israel fate tân bik liau liaua hun ruat, Daniela Hapta 70 an tih mai chu, bung 9:24-27 ah khan kan hmu ta a ni.

 

            Daniela 9:25 chuan, “Bawhchhiatna tikin tûr te, sualna titâwp tûr te khawlohna thianfai tûr te, hmun thianghlim ber chu hriak thih tûr tein i mite leh i khawpui thianghlim tân hapta sawmsarih ruat a ni e. (I)  Chuvângin, Jerusalem tung ding leh sa ţha tûra thupêk a chhuah aţanga hriakthiha, lal a lo awm thlengin hapta sarih a ni ang, tih hre fiah thiam ang che. (II) Tin, hapta sawmruk leh pahnih hnuah chuan hriakthiha chu tihbo a ni ang a, a tâwpna thleng pawhin indona a awm ang, chhiatnate chu a inruat sa a ni.

 

            (III) Tin, hapta khat atân mi tam tak hnênah thuthlung nghet tak a siam ang a; tin, hapta chanveah chuan inthawinate leh thilhlante a tibâng ang; tin, tiţiautu chu enawmna thla chunga chuangin a lo kal ang a; tin tâwpna, lo thleng ngei tûra ruatsa thleng chuan thinurna chu tiţiautu chungah chuan leih buak a ni ang,” a ti a.

 

            Daniela Hapta 70 hi, kan chhiar zawh tak chiah angin Hun 3-ah lo ţhen leh ta ila -

 

Hun 1-na chu Ezra hun aţanga Isua lo lan thlengin Hapta 7 a ni ta phawt a.

 

Hun 2-na chu, Hapta 62-naah hriakthiha, Lal Isua chu kraws-ah khenbeha awmin kan hnen ata lak bovin a awm ta a. Tichuan, AD 70 khan Rome-in Jerusalem pawh an chhu chhe ta a nih kha.

 

            Tichuan, hun 1-naah hapta 7 awmin, hun 2-naah hapta 62 awm lehin hapta belhkhawm zat chu hapta 69 a lo ni ta a ni. Mahse, Daniela Hapta hi hapta 70 a ni si a, hapta 1 la thleng ve lovah hian eng thil nge lo thleng ta? Hapta khat hi kum 7 tihna a ni tih, a chunga kan thil chhut danah khian kan hmu ta a. Tichuan, Hapta 70-na, kum 7 chhûng awh turah heng thil hi a lo thleng dawn ta a ni.

 

            Hapta khat (kum 7 chhûng) atân mi tam tak hnênah thuthlung nghet tak a siam ang a; tin, hapta chanveah chuan inthawinate leh thilhlante a tibâng ang; tin, tiţiautu chu enawmna thla chunga chuangin a lo kal ang a; tin tâwpna, lo thleng ngei tûra ruatsa thleng chuan thinurna chu tiţiautu chungah chuan leih buak a ni ang.

 

            He Sakawlh hian Israel fate nen kum 7 atân thu an thlung dun ang a. Mahse, hapta chanve (chu chu kum 3 leh a chanve)-ah Israel fate chu phatsanin, Temple-a a ţhu tawh ang a. Israel fate chu chibai in bûktir a tum dawn a. Tin, khawvel pawh awp nghalin, sakhaw pakhat min biaktir a tum tawh ang. He Daniela sakawlh lo lan huna hreawmna nasat dan turzia, Israel fate an khawngaihthlak dan turzia chu Isua ngeiin a sawi chiang hle a. (Mat 24:15, II Thes 2:3 chhiar rawh)

 

𝐑â𝐩𝐭𝐡𝐥𝐚𝐤 𝐄𝐥𝐭𝐢𝐚𝐧 : In chhiar zo em? Sakawlh a lo la lan loh chhan, Thlarau Thianghlim seng a la nih loh vang leh, kohhranah tluksanna a lo la thlen loh vang a ni tih i hre tawh ang. Hapta 70-na hi Daniela mite Israel fate chung thu sawina a nih tlat avangin leh, he hapta chhûngah ngei hian Thupuan bung 6-19 hi a rawn thlen dawn avangin, he Hapta 70-na hi Hreawm Nasa Tak (Great Tribulation)  tih an vuah phah ta bawk a ni.

 

𝐇𝐚𝐩𝐭𝐚 𝟕𝟎-𝐧𝐚 𝐡𝐮𝐧𝐚𝐡 𝐜𝐡𝐮𝐚𝐧 : Sakawlh hnuaia Israel fate’n hreawm nasa tak an tawrh lai leh, Daniela hrilh lawkna lo thlen dikzia tichiang turin, Thupuan bung 11 chuan, “Khaw thianghlim (Jerusalem) chu thla 40 leh thla 2 (kum 3 leh a chanve) chiah chiah an rap bet ang” a tih hunah, Pathianin Israel fate’n an Messia an lo hriat theihna turin Thuhretu pahnih, pakhat van tiping thei (Elija) leh tui thisena chantir thei (Mosia emaw Enoka a nih ring an awm) Pathianin a tir chhuak a. An thuhril tur an hril zawh ve leh, leilawt aţanga sakawlh lo chhuakin anmahni chu a tihlum tawh ang.

 

            Lei mite’n an hmuh lai rengin vanah hruai chhohin awm mah se, Sakawlh zuitute chuan Pathian an rin phah dawn chuang lo. Chuvang tak chuan Pathianin chungpikna 3-na hmangin a hrem zui tawh dawn a ni. Hetih mek lai hian Israel fate chu sakawlhin nghaisain, thah chimih vek tumin khawvela a lamţang sawrkar râlthuam tinreng nen Jerusalem panin, Armageddon indona a lo thleng tawh ang.

 

            Israel fate harh chhuakin hmana kum 2000 chuang liam daih tawha an tihlum Isua ngei kha, an Messia nghah a nihzia an hre tawh ang a. Ţanpuitu auin, Krista chu a mi thianghlim (kohhranho) nen a rawn chhuk ang a. Olive tlâng chungah khuan a ke nghatin, he tlang hi a phel phawk tawh ang. Sakawlh leh a ţhuihhruaite chu tihboralin an awm ang a. Kum sang rorêl a lo hun tawh ang.

 

            Heng thute hi kum 20 liam ta aţanga ka thinlungah a riak reng ţhin a, eng ang pawhin han tal khawvel ţhin mah ila, Baibul hun awmzia hi a rûkin ka thlir reng ţhin. Mak deuh maia Pastawr Chhawnate’n an inlârnaah hun 7 inchherchhuanah in luh dawn avangin tih te, kum 7 a vei chuan malsawmna maicham a lo hnai ta deuh a, an tih leh inlârna hrang hrang kan zawlneite sawi ka ngaihtuah ţhin hian, Daniela Hapta 70-na lo thlen hma ngei hian a ni dawn lawm ni, kan ram hi khawih a nih dawn, tiin ka ngaihtuah ţhin.

 

𝐊𝐞𝐢𝐧𝐢 𝐌𝐢𝐳𝐨𝐭𝐞 𝐡 : Mi tam tak chuan Baibul-ah kan chanchin a inziak lo, zawlnei hnuhnung ber pawh Isua a ni an ti ţhin. Heng mite hian ngun takin Lal Isua’n tehkhin thu hmanga Israel fate hnenah, grep huan neitu, grep huan enkawltu tura a ruatte leh grep huan neitu fapa, grep huan enkawltute’n an lo thah dan a sawi hmanga, Israel puipate meuh pawhin anmahni a sawi chhan tih an hriatte khan Isua’n an hnenah, “Chu mi avang chuan Pathian ram chu in hnen ata laksak a ni anga, rah chhuah tur hnam hnenah pêk a ni ang” (Mat 21:43) a tih awmziate hi vawi khat tal an chhut ve tawh ngai ang em le?

 

            Israel fate’n thil lawilo an tih avanga Pathianin chîa sawi tham pawh ni lotein ka thiktir ang, a tih ang ngeia Paula pawhin Israel fate’n an thîk theih nân che u, tia Jentail a sawi hnam hi tu hnam nge ni ang le, ti pawhin an chhut ve tawh reng ang em le? Lal Isua’n rah chhuah tur hnam a tih leh, Mizote zawlneite’n Lalpa suat bang zawngin Zoram thar, Pathian malsawmna tinreng hnuaiah an chen tawh ang, an tihte hi vawi khat tal thlunzawm tumin kan zir ve tawh ngai em ni?

 

            Engmah hriat chian reng ka nei lo, mahse mak tih deuh deuh erawh ka nei a ni zawk si a! Pu Saikhuma leh zawlnei dangte’n dik êm êma rambuai lai an lo hrilh lawk te, Saisihchhuah an sawi laia kan nuih mai mai, tunah lem kawng sal kulak duai mai a han ni ta lawi si te, hunbi hrang hranga zawlnei lo chhuak tawhte’n inthurual ang hrima Thim Thuah Hnih leh Zoram Thar chanchin an sawi dialte pawh hi mak ka ti êm êm a ni.

 

            A tawp berah chuan kan Pathian hi inlamlet ching, thu a tiam tawh pawh sût ţhin mi a ni tih kan Baibul hian min hrilh láwm láwm a. A zawlneite’n Zorama tawrhna lo thleng tura an lo sawi lawk tawhte pawh hi, Ninevi khuate ang bawka vaivuta ţhingţhi a, Pathian hmaa tlawm taka a zahngaihna kan dil phawt chuan, kan ram hi chhiatna lakah min hum êm êm ang tih hi ka ring tlat a. Mahse, kan ram hruaitute leh kan Berampu te’n, an thinlung puan pawt thlera an âwmte chuma Pathian hmaah kan ram tâna thupha chawina leh sual simna hun an hmang duh lova, sawmna an hnawl tak si-ah chuan, kan chungah hian eng pawh thleng se, Pathian chu kan mawhpuh thei ngai lo ang.

 

Amen, lo kal ta che, Lalpa Isua tih theih a va hun tak êm!

 

             

 

           

 

𝐒𝐚𝐤𝐚𝐰𝐥𝐡 𝐡𝐧𝐮𝐚𝐢𝐚𝐡 𝐤𝐨𝐡𝐡𝐫𝐚𝐧 𝐚 𝐥𝐮𝐭 𝐝𝐚𝐰𝐧 𝐞𝐦 ?




(Mi thianghlim lâwr; Sakawlh lan hma nge Sakawlh lan hnuah?)

            Kan ramah hian kohhran hrang hrang awmin, kohhran hian kan nunphung nasa takin a thunun a. Mahse, kohhran zawng zawngte’na min zirtir ţhat duh loh, Lal Isua lo kal lehna leh chu miin a kaihhnawih Lalpa ni, mi thianghlim lâwr, hremhmun, meidil, sakawlh etc chungchang thute hian, a rûkin mi tin thauah min man tlat a. Kal sual nia ngaih mi tam tak an lo chhuah phah tawh a nih hi.

            Chhuanlamah heng thute hi ringtu tân an pawimawh lo, Lal Isua rin a tawk an ti mai ţhin. Chu bakah hreawm tuar lo zawnga Vanram kai sawi mawiin, Mizo kristian tam zawkte pawhin hreawm tuar miah lova Vanram kai tumna kan neih phah reng a nih hi. Chuvang tak chuan kan Baibul-a hun inchherchhuan dan leh hun awmzia pawh zir turah kan ngaih loh phah reng a nih hi.

            Kum 1999 chhova PC Biaksiama’n ‘Hun Hnuhnung Hrilh Lawkna’ a tihchhuah hnu aţang phei kha chuan, kohhrante hian hreawm nasa tak tuar lovin, Lalpa’n a mi thianghlimte min lâwr dawn niin kan ngai hmiah a. A pawi êm êmna nia ka hriat ţhin chu, khawngaihna la väwngin Pathian pang khing, khawngaihna leh lainatnaa khat a  nihna kan uar viau laiin, thikthu chhia, mi hrem hmang leh phuba lak ching a nihna lam erawh kan hlamchhiah titih phah tlat hi a ni.

            Tun hma lam kha chuan, sakawlh lo lan hma ngeia kohhrante hi lâwr an nih rinna Pathian thu kha mi tam zawkin an pawm niin alang a. Mahse, hun a lo kal zel a, sakawlh hnuaiah kohhran hi a lut ngei dawn tih ring zawktu an tam ta tial tial thung. A nih leh keini hian engtin nge Lalpa Ni lo thlen dan tur tih hi, Baibul aţangin kan thlir ang a. Thutlukna pawh mimal angin kan siam mai tur a ni ang.

            Zawlnei Isaia chuan mi sualte tiboral tur leh khawvel tiţiau turin, thinrimna leh thinurna nasa tak nena Pathian lo kal ni, leia lalte hrem tura a khungkhawm ni a ti a. Chu ni hnuah chuan thla khi zak takin a awm ang a, ni pawh mualpho takin a awm ang. He ni a lo thlen rual hian arsite’n ênna an hloh ang a, ni pawh a chhuah lai ngeiin tihthima awmin, thla pawh a êng bawk hek lo ang, tiin min hrilh a!

            Ezekiela thung chuan awze mite chhiatna ni a ti a. Isaia’n ni, arsi leh thla a sawite chipchiar zawkin, awze mite a tihchimih hunah chhum hmangin an ênna a hliah bo dawn thu min hrilh leh a. Jeremia erawh chuan Lalpa phuba lakna ni a ti a. Joela lah chuan thim chhah mup thlenna ni, ni ropui leh râpthlak êm êm a ti tak deuh deuh a. Amosa pawhin chungpikna ni a ti bawk si!

            Chhiar a hahthlak hle laiin Mika erawh chuan hmelmate kut ata Lalpa’n Zion fanute a chhanchhuahna ni, tiin a lawmawm zawng deuhin thu a sawi hram a! A sawi zo chauh tihah Zephania lo lang ve nghalin, Lalpa Ni chu mangan leh hreawmna ni, chhiatna leh ţiauna ni, tiin thu a uar sauh a! Mahse, he niah hian Lalpa leh felna chu zawng tur leh, hremna laka thuhrûka in awm theih mial takah, thuhnuairawlh tum rawh u, a ti thung a!

            Zakaria erawh chuan ranrual anga Israel fate Lalpa’n a chhanhimna ni, chawisâna an awm hun, a ti ta a. He Lalpa Ni lo thlen dawnah chuan, Pathianin hnam zawng zawng Jerusalem do tura a khawm tur thu min hrilh bawk. Malakia thung chuan mi chapo leh mi sual zawng zawng kan ral hun a ti a. He Lalpa Ni a lo thlen hma ngeiin Israel fate hnenah Zawlnei Elija a tirh tur thu a sawi tel thung!

            Tin, Jeremia vek hian he ni hi Jakoba manganna ni a nih thu leh, chhandama an awm tur thu a sawi tel bawk. He mi thlenga kan han hriat fiah theih tak chu, Israel fate kaihhnawih thil thleng tur leh he khawvel lalte leh an mi leh sa te chanchin, hnam khat chhanchhuaha an awm laia hnam dang zawng hrema an awm tur thu kan hmu ta a ni ber.

            Zawlnei Isaia leh Ezekiela te’n Ni leh Thla awm dan tur an hrilh lawkna hi, Thupuan bung 6-a Chhinchhiahna 7-te phelh an nihin a lo thleng dawn a. Chhinchhiahna 6-na an phelh zawh ve leh lir nasa takin a lo nghing a. Ni chu a lo dum a, thla pawh thisen angin a lo awm ta a. Arsite pawh leiah an rawn tla ta bawk a. Lal Isua khan a zirtirte hnenah a lo kal leh dawna thil thleng tur a sawi zinga pakhat, van thiltihtheihna nghing tur a tih ngei kha, he hun hi a nih a rinawm hle.

            Chhinchhiahna 5-na an phelh hian, Pathian thu avanga Martar-te thlarauin Pathian hnenah an phuba lak a nih hun tur an zawt a. Mahse, chhanna an dawn chu, anmahni ang bawka an ringtupuite thah kim an nih hma loh chuan, Pathian phuba lakna ni tia zawlneite lo sawi lawk kha a thlen loh tur thu kan hmu a nih kha. Hei hian chiang taka a lantir chu, martar tam tak an awm ngei dawn tih hi a ni.

            Mahse, Zawlnei Zakaria bung 14-a Lalpa Ni hrilh lawknaah hian ni danga ka hmuh ngai loh ka hmu tlat mai a. Hnam zawng zawng Israel fate do tura an lo chhuah a, Israel fate hmun 3 a ţhena hmun 2 an boral tawh hnuah, vantirhkoh leh zawlnei te’n Israel fate chhan tur leh, sakawlh leh a ţhuihhruaite do tura Pathianin Olive tlâng a rawn rah phel tur thu an sawi lawk lo thlen laiin Zakaria hian, “Lalpa ka Pathian chu a lo kal ang a, a mi thianghlim zawng zawngte pawh i  hnenah (Jerusalem-ah a tihna a ang hle) an lo kal ang” a ti ta bik a.

            He lai thu tê hi ngaihtuah ta ila. PC Biaksiama leh a sangawizawnpui te’n he lei rap lovin Lal Isua’n a kohhran a sengkhawm phawt a. Chu mi hnuah Sakawlh laka Israel fate chhan turin Olive tlângah a kohhranhote nen an lo kal ang, an tih nen inzawmna nei an ang hle a nih hi. Chuvangin, he lai thu hre reng chungin kan thu kal lai hi chhiar zawm i han tum teh ang.

            Zawlnei Zephania pawhin Lalpa Ni a lo thlen hma ngeiin, he ni-a thuhrûka in awm mial theih nân, Lalpa leh felna chu zawng ula, thuhnuairawlh tum rawh u, tiin bung 2-ah thu a sawi a. Heta hnam zah nachâng hre lo a tihte hi Israel hnam chauh nge, hnam dang pawh a huap tel tih erawh sawi theih a ni lo. Mahse, Thupuan bu-a hremna chi hrang hrang lo thlen lai hian, Aigupta ram hrem a nih laia Israel fate an him tlat ang khan, thuhrûka awm tur an awm ngei dawn tih kan hmu thei.

            Chung thuhrûka awm turte chu tute nge tih hre lo mah ila, Thupuan bung 3-a Philadelphia kohhran chungchang thuah khan he thu hi kan hmu a. “Leia awmte fiahna hun lo thleng tur lakah chuan kei pawhin ka humhim ang che” tih kan hmu bawk. Mahse, humhim tih leh vana lâwr hian inanna reng an nei lo tih kan hre thiam awm e. Kawng lehlam zawnga ngaihtuah chuan, Zawlnei thu zawng zawngte hi Thuthlung Thar-a kohhran lo lan hma, Israel fate chungchang thu sawina hlir angah a ngaih theih thung.

            A nih leh Thuthlung Thar aţangin Lalpa Ni chungchang thu engtin nge sawi a nih, tih han thlir leh ta ila. Lal Isua, Tirhkoh Paula leh Petera-te hian Lalpa Ni chungchang an sawi a. Matthaia bung 24-na kan en chuan, a zirtirte khan Lal Isua lo kal hun tur an zawt a. A lo kal hmaa thil thleng tur hrang hrang a sawi chho mawlh mawlh a. Tichuan, Israel-a thlah a zirtirte chauh nge, amah ringtu zawng zawngte tih hriat har takin he thu hi a sawi ta a.

            “Chu mi hunah chuan hreawm tuar turin an mantir ang che u…chu mi hunah chuan mi tam tak an tlu ang (he thu i chhiar hian, Paula’n tluksanna a lo thlen hmasak zet loh chuan a tih kha ngaihtuah rawh)…Nimahsela, a tawp thlenga tuar peih apiang, chu mi ngei chu chhandamin a awm ang” tih thu hi. Mi zawng zawng huap a nih ka rin chhan chu, a dawt leh chiaha thupui, ‘Râpthlak eltiang’ a sawinaah hian, Jerusalema chengte hnenah chauh Sakawlh a lo lan huna tlan bo turin a fuih vang a ni.

            He thu bawk hi Marka bung 13-ah leh Luka bung 21-ah kan hmu leh a. Chanchinţha 3-a Lal Isua thu sawi pawimawhzia kan en tawh ang. Sakawlh lo lan huna hreawmna, unau inhek tawnna, Isua hming avanga hnam tin huat an hlawh hnu lawkah hian, ni tih thimin a awm ang a, thla pawh a êng tawh lo ang. Arsite leiah lo tlain, van tihnghinin a awm bawk ang.

            Tichuan, kâwl, chhak lama lo phe chhuak, thlang lam thleng pawha hmuh theih ang chiahin, van chhum chungah Lal Isua a lo kal tawh ang! A dawt leh chiah thu hi a va pawimawh êm! A vantirhkohte chu a tirchhuak ang a. Anni chuan thlante chu kâwl kil li ata – lei tawp aţanga van tawp thlengin an lâwr khawm ang, tih hi Lal Isua sawi ngei a ni ta tlat a ni! Khawvel hmun tina thlante tih a nih miau avangin, khu lai Jerusalem leh a chhehvela Israel fate chanchin bik chauh sawina ni theiin a lang lo!

            Isua vanah a lawn hnu khan, Tirhkohte bung 2-ah Petera’n he Lalpa ni hi sawi ve lehin, Zawlnei Joel-a hrilh lawkna thu a sawi chhawng a. He ni hreawmah hian Lalpa hming lam apiang chu an him ang, tiin. Paula a rawn lang ve leh ta a. Rom lehkhathawnah Israel fate’n Lal Isua an hnar avanga Jentail-te’n khawngaihna an chan dan sawiin, Luka bung 21-a Lal Isua thusawi, Jentail-te ni a kin hma loh chuan, Jerusalem hi Jentail-te rahbeha a awm tur thua ni kin awmzia min hrilh ta a.

            Jentail-te famkimna a lo thlen hma loh chuan, Israel mi ţhenkhatte chungah chawlawlna a lo thleng rih, tiin min hrilh fiahsak ta a. Famkim tawh reng inti ka ni lo, tunah zawng darthlalangah kan hmu riai ruai a ni…tunah zawng a kim lovin ka hria…tia Korinth lehkhathawna a ziak angin, thlaraua Lal Isua nen inhmatawna kan awm hunah, tihdanglamna changin kan famkim tawh ang, a tihna a ni ta a.

            Paula vek hian Rome-ah, Jentail-te famkimna a lo thlen hnuah, Israel fate zawng zawng chhandamin an awm ang, tih min hrilh ta a nih kha. Paula hian 2 Korinth-ah khan, kan Lalpa Isua Ni (Lalpa Ni)-ah chuan, nangni (Jentail-te) hi kan chhuan tur in ni ang, a tih en hian Lal Isua hi vawi khat chiah lo kal leh tur angin a sawi, kan ti thei ang. Chu hun lo thlen dan tur chu I Thes 4:16-ah kan hmu ta reng a.

            Au thawm nen, vantirhkoh chungnung ber âw nen, tawtawrawt ri nen van aţangin a lo chhuk ang a. Krista neia thi tawhte tho hmasain, keini nungdama la awmte pawh vanah lak chhoh kan ni tawh ang, tiin. II Thes 2:2 chhovah he ni lo thlenna daltu (Thlarau Thianghlim) a awm thu sawi chho zelin, Lal Isua’n mi tam tak rinna kawngah an tlu ang, a tih angin tluksanna a lo thleng phawt ang a.

            Tichuan, Thlarau Thianghlim lak bo a ni ang a, Dân Bawhchhepa lo langin, chu hunah chuan chhandam tura thlan kan nih dan leh eng nge kan tih tur tih Paula hian a sawi ta a nih kha. Paula’n Pathianin thinurna tuar tur ni lovin, kan Lalpa Isua Krista zara chhandamna hmu tur zawkin min ruat a ni si a; a tih hi mi ţhenkhat chuan Sakawlh huna hreawmna kan pumpelh tur thu sawinaah an ngai a.

            Mahse, he Pathian thinurna hi Thupuana kan hmuh angin, Sakawlh leh a lim chibai bûktute hlirin an tuar a. He huna martar tam tak a tihte erawh kha chuan Sakawlh thinurna an tuar zawk a, an rinna avangin Pathian ni lo, Sakawlh thinrimna an chungah a tla ta zawk a nih hi. Daniela bung tawp berah khan vantirhkoh chungnung ber Mikaela lo lan thu (vantirhkoh chungnung ber âw neitu) leh, mitthite kaihthawha an awm thu kan hmu a.

            Chu mai bakah ţiauna tenawm a lo din hun aţang chuan, ni 1290 a ni ang a. Nghak hram hrama, ni 1335 thleng zo chu a eng a thawl e, tih kan hmu bawk. He thu hi tawrh hram hramna lam hawi a ni zawk tlat a. Paula ngei pawhin Korinth khuaa mite hnenah, “Lalpa Isua Ni-ah chuan….a tawp thlengin kan thu chu in awih ka beisei bawk” tiin a tawp thlenga Pathian thuawih thu a sawi a nih kha.

            Aw le, he thu hi ni hnih chhûng ngaihtuahin ka zir a. Baibul ka keu let ka keu letin, rin dan awm sa leh Utube lama inhnialna (Debate) an neihte reng reng pakhatmah ka chhiar duh lova, ka en bawk hek lo. Baibul-a Lalpa Ni leh a chanchin tarlannate zawk ka bih tawn a. Thuthlung Hlui leh Thar thute en kawpin, Baibul-a thu awmte ngei rawn tarlangin, nia ka hriat dan ka han ziak ta a ni e.

            Nangmah ngeiin zirin Lalpa zawt ve zawk nang che. A pawimawh berah chuan Lal Isua’n Chanchinţha Luka kaltlanga, “Chutichuan, chung thil lo thleng tur zawng zawng chu pumpelh tlakah leh, Mihring Fapa hmaa ding tlaka ruat in nih theihna turin, eng lai pawhin ţawngţai chungin ngaihven rawh u” a tih nun neitu tân chuan, engmah reng buaina tur a awm lo a ni zawk e.

𝐓𝐫𝐢𝐛𝐚𝐥 𝐒𝐮𝐩𝐞𝐫𝐬𝐭𝐚𝐫 𝐒𝐮𝐝𝐝𝐞𝐧 𝐌𝐮𝐚𝐧𝐠𝐚 𝐋𝐢𝐭𝐞𝐫𝐚𝐫𝐲 𝐕𝐚𝐥𝐮𝐞 𝐒â𝐧𝐳𝐢𝐚 !

           


         

          Zofate histawri kan en chuan, a hun lai mil zela mi tin hriat, Superstar kan nei ţhin a. Pipute huna an Superstar chu kan Pu Chhurbura kha a ni. Keini huna kan Tribal Superstar ve thung chu, Sudden Muanga hi a ni. Sudden Muanga tluka a hun lai mil zela Mizoram nihna dik tak, a chhûnga chengte mize hrang hrang bakah, sawrkar, khawtlâng leh kohhran nihphung dik tak, huat dawna huat theih chiah si loh, a dik lo tih ngam bawk hek loh, hlimawm tel sia tarlang kim biai thei thu leh hla dang a la piang awm lo e.


            Kum 1977, March thla aţang khan he Tribal Superstar lemziak thawnthu (Comic) hi, Laisaizawka (Lalsangzuala) chuan tichhuak ţanin, kum 1990 thleng khan bu 73 a khawr pum hman a. Khatih hun lai na ná nâ kha chuan Sudden Muanga tluka lehkhabu darhzau, hriat hlawh leh lâr, mite chhiar duh thu leh hla a awm awm lo e. Chhiar a hlawh lutuk avang khan, Mizoram sawrkar pawhin pisa kaina hmuna ken leh chhiar a khap hial a nih kha!

            Churachandpur tlâng aţangin Lalsangzuala khan Zofate In Pui hi enlenna ţha ber hmangin a han thlir ta a. Chuta a thil zuk hmuhte chu a hmuhnawm zawng leh hlimawm zawnga han thlir chuan mit leh beng titlai tak tak, ram leh hnam hmangaihna thinlung mit pu tân erawh, lungngaihna mittui ko chhuak thei khawpa lungchhiatthlak ni lawi si a han hmuh khan, Mizorama thil thleng tawh, thil thleng mek leh thil lo la thleng turte chu lemziak leh thu hmangin, nulain thiam taka buh a ţhap ang mai hian a han thlei kual ta a.

            Sapho comic; Phantom, Superman, Batman etc kan hmuh phak chinte ang hi chu, a lem ziaktu leh a thu phuahtu mi hrang daih an ni ţhin a. Lalsangzuala ropui zual bikna chu, comic-a milem zawng zawng a kut chhua an nih bakah, a thute pawh ama irawm chhuak vek an nihna hi a ni. A thawnthua a changtute nihna, an hming an lem ţheuhte kha, tapa lungthu pathum inrem tak ang maia a han chhuah thei kha a ni, ropui ka tih chu ni! Mite thinlung phekah, vawi khat en tawh chuan theihnghilh theih ngai tawh loh turin a nemkai thei tlat a ni! Tiêlna thawnthu (Satrical Comic), buaina (Conflict Comic) ni bawk, dikna a dinchanna (Poetic Justice) inpawlh chiat, a thlum, a khâ, a al, a thur chawhpawlh, mi tin rem thu leh hla ropui kan hmu ta a nih hi.

            He a tielna thawnthua a changtupa ber tur pawh a hun laia Zofate ngaihsân, Oliver Strange-a Novel-a a changtupa, Cowboy rorum leh pistol phawi rang tak sap Sudden-a chu, a aia ropui leh zual zawka Mizo tlangvalah chhuahin, kan tribal ngêng chhun ngaih tur ni bawk si nungchang nena ţham kawpin, a sakhming Sudden Muanga chu a lo piang ta a. A sakhming ringawt pawh hi Oxymoron mawi tak, Shakespeare-ate’n lungchim taka, ‘O loving hate, O brawling love!’ an tihte aia hniam bik chuang lo tur a han ni nghal der!

            Sudden Muanga hmêl lah chu a nungchang; mahni infak hrat, pawt zuah zuah thei, zahna tlachham zet mai, rilru bulbal nei lem lo, thli beng zawng ang anga thle kual mai mai, zu leh nula duh tak a nihna nen khan a inhmeh hliah hliah mai a nih kha. Characterization an tih mai, thawnthua mimal nungchang, hmêl lan dan, chet dan, leh ţawngkam hman hrang hrang aţanga an mizia leh nihna nena inhmeh êm êm vekin Lalsangzuala khan, a character-te hming a han phuah thiam ringawt pawh hi, mi chunga lêng a nihzia tarlangtu a ni.

            Tun thleng hian Judy Ţhiaii, Linda Hermawii leh Tumsangi te hmel leh nungchang mitthlain a la hmu reng a. Chutih rualin Hleizuama, Lalkhirhvela, Darringaia, Sheriff Chalchhuna, Gospelliana, Kapa, Phunga, Hrângekuih Hnapthlengsena, Pi Dâri, Shabito, Rualrem City te hian zûn an la nei cheu a nih hi! Lalsangzuala nihna dik tak, a Mizona chhuangtu leh ngaihlutu, a ram leh hnam hmangaihtu a nihna, saum aţang te, vai a huatna aţang te, hnam dang thil a ngaihsân duh bik lohna aţang te khan, Patriotic Writer ziarâng hmuhhmaih rual lohin kan thlir mawlh mawlh mai a nih kha. 

            Hmunkhawhar City han tihte hian he tribal thinlung hi a kuai ngaih mai a. Imagery ţha tak takin a thawnthute hi thuam mawiin, mitthla hian Mary Saloon-te hi a fang ruai tawh mai a ni! ‘A chhûnga thute hi dawt muhlum fawmkhawm mai mai an ni a, thutak khûka khûkpui chi a ni leu’ tiin Laisaizawka hian a Comic kawr chhilh hnan mah se, he Comic ziaktu hian a ngaihtuahna luahtu thu leh hla, Stream of consciousness an tihte chu, a comic-a a changtu hrang hrangte kaltlangin, Irony fiah tak tak, Political Satire pui deuh deuhin a han thuam ngaihnawm zet kha chu pui tak a ni!

            Sudden Muanga chhiar tawh phawttute thinlungah Lalsangzuala khan, phûrna/helhhawlh (Suspense) a tuh zung zung thiamnate khan mi naran aia û a nihna an lantir a. Ât hmêl he haw deuha Pu Muanga’n Pu Kapa a han hnial dangna ţawngkam, Syllogism an tihte reng mai kha a pui ţhin a ni ti r’u. Shakespeare-a’n thumal thar diai 1700 a lemchan kaltlanga a phuah chhuah Sapin an chhuan mah chuan, keini Zofate hian Sudden Muanga kaltlanga Laisaizawka’n thumal thar a chher, chher satliah mai lova kan vantlâng nuna kan hman zui leh hman uar tak, ţawng thlûk mila thil lan fiahna ţawngkam, Onomatopoeia an tih mai, ‘Nguih nguih, gui gui, nguar ang…etc’ a lo chher chhuakte kha han ngaih ropui loh phal chi a ni lul lo!

            Allusion a hman thiamzia, baibul thu han hman mai remchang taka thawnthu han chher kualte hi a hnehsawh a ni ber! Lal Isua’n, ‘In tân hmun siamin ka kal dawn hi’ tih thute hi Sudden Muanga hliah hliahin a chhuah thei tlat zel a. Wit ngeiawm leh fing tak tak, nuihzatthlak tel bawk si a han chher kual vete hi sawi chiam ngai lovin, a hun laia mite kha chuan an chhiar thiam vek ngei ang. ‘Ar bawp in khel châng apiangin min rawn hre ve ţhin dawn nia’ tia Isua’n zanriah hnuhnung a zirtirte a kilpui anga nuho chaw a han kilpui thiamnate kha turu tak a ni!
            Tin, Dârringaia eksident lûhai vir muai muai, ‘Mi fingho pawhin khawvel hi a vir muai muai an tia lawm, i fing ve ta a nih kha’ a han ti zaih thiamziate hi hmuhhmaih phal chi a ni lo! Wit leh Pun hmanga thumal han cheibawlte kha a thiam êm êm mai a. He Superstar tluka mi tai thiam hi an awm kher lo ang! Hrangeka tang tlanchhuah vanga Sheriff Pu Kapa hnenah, ‘Chhuah thiang lo i chhuah a ni ringawt alawm!’ han tih ang chi, wordplay leh wit ţha tak tak, ‘Nge thamna ni lovin lawmmante hi in lo inpe zawk?’ hmuh tur hi a bu tinah hian an awm a ni ber.

            Thu uarna, hyperbole kan tihte hlei hlei kha a hmang thiam a. Kú Muanga che fuh lailêng thu uar thiamzia, a chet chhiat tluan laia uar thei ang bera a han che chhe ţhinte khan hlimna min siam tamin, comedian ropui tak zia hmuh loh theih a ni lo. Vanneihthlak takin, Holy War, Invincible, They call me Sudden Muanga, Vohbik, Funny Face te kha a pdf-in download tur a awm hlauh mai a. Beitham hle mah se, Lalsangzuala themthiamzia, thuchheh mawi tak tak leh hlimawm tak tak, ţah tichhuak leh lung tichhe theite kaltlanga Zoram dârthlalang dik takte min han chhawp chhuahsak hunte kha, Zofate Literature hun tawn sân lai ber pakhat tih loh rual a ni lo!

            Sawi zui châk tak tak la tam hle mah se, tawp lam lo hnaih ta ila. Sudden Muanga-ah hian Mizo ze hrang hrangte chu vawm khawmin awm vek mah se, K’u Muanga’n a inhmehpui êm êm vek theite kha a ziaktu chungnunna tih loh theih a ni lo. Mimal, vantlâng, kohhran leh politik khawvel hlimthla dik tak hlir Sudden Muanga-ah hian kan hmu a. Churachandpur tlâng aţanga kan nihna dik tak lo lang chhuaka chu, hlim takin kan lo nuihpui dur dur a. Mahni mawng liak tluk chauhin min chhuah mah se, tumahin Lalsangzuala an haw lo. Huat ahnekin kil tinah chawimawiin a awm ta zawk a nih kha. Hei thu leh hla khawvela mi lian a nihna dik tak, tu ma phek thlak rual loh turin a tarlang chiang ber awm e.

𝐋𝐢𝐭𝐞𝐫𝐚𝐭𝐮𝐫𝐞-𝐚𝐡 𝐆𝐫𝐚𝐦𝐦𝐚𝐫 𝐚 𝐩𝐚𝐰𝐢𝐦𝐚𝐰𝐡 𝐞𝐦 ?

              Mihringin kawng engkima a mihring a nihna chi hrang hrang; lunglêng thei, lunghnûr ţ hin, thinrim ţ hin, lawma nui ţ hin etc...