Saturday, July 11, 2020

𝐒𝐚𝐤𝐚𝐰𝐥𝐡 𝐡𝐧𝐮𝐚𝐢𝐚𝐡 𝐤𝐨𝐡𝐡𝐫𝐚𝐧 𝐚 𝐥𝐮𝐭 𝐝𝐚𝐰𝐧 𝐞𝐦 ?




(Mi thianghlim lâwr; Sakawlh lan hma nge Sakawlh lan hnuah?)

            Kan ramah hian kohhran hrang hrang awmin, kohhran hian kan nunphung nasa takin a thunun a. Mahse, kohhran zawng zawngte’na min zirtir ţhat duh loh, Lal Isua lo kal lehna leh chu miin a kaihhnawih Lalpa ni, mi thianghlim lâwr, hremhmun, meidil, sakawlh etc chungchang thute hian, a rûkin mi tin thauah min man tlat a. Kal sual nia ngaih mi tam tak an lo chhuah phah tawh a nih hi.

            Chhuanlamah heng thute hi ringtu tân an pawimawh lo, Lal Isua rin a tawk an ti mai ţhin. Chu bakah hreawm tuar lo zawnga Vanram kai sawi mawiin, Mizo kristian tam zawkte pawhin hreawm tuar miah lova Vanram kai tumna kan neih phah reng a nih hi. Chuvang tak chuan kan Baibul-a hun inchherchhuan dan leh hun awmzia pawh zir turah kan ngaih loh phah reng a nih hi.

            Kum 1999 chhova PC Biaksiama’n ‘Hun Hnuhnung Hrilh Lawkna’ a tihchhuah hnu aţang phei kha chuan, kohhrante hian hreawm nasa tak tuar lovin, Lalpa’n a mi thianghlimte min lâwr dawn niin kan ngai hmiah a. A pawi êm êmna nia ka hriat ţhin chu, khawngaihna la väwngin Pathian pang khing, khawngaihna leh lainatnaa khat a  nihna kan uar viau laiin, thikthu chhia, mi hrem hmang leh phuba lak ching a nihna lam erawh kan hlamchhiah titih phah tlat hi a ni.

            Tun hma lam kha chuan, sakawlh lo lan hma ngeia kohhrante hi lâwr an nih rinna Pathian thu kha mi tam zawkin an pawm niin alang a. Mahse, hun a lo kal zel a, sakawlh hnuaiah kohhran hi a lut ngei dawn tih ring zawktu an tam ta tial tial thung. A nih leh keini hian engtin nge Lalpa Ni lo thlen dan tur tih hi, Baibul aţangin kan thlir ang a. Thutlukna pawh mimal angin kan siam mai tur a ni ang.

            Zawlnei Isaia chuan mi sualte tiboral tur leh khawvel tiţiau turin, thinrimna leh thinurna nasa tak nena Pathian lo kal ni, leia lalte hrem tura a khungkhawm ni a ti a. Chu ni hnuah chuan thla khi zak takin a awm ang a, ni pawh mualpho takin a awm ang. He ni a lo thlen rual hian arsite’n ênna an hloh ang a, ni pawh a chhuah lai ngeiin tihthima awmin, thla pawh a êng bawk hek lo ang, tiin min hrilh a!

            Ezekiela thung chuan awze mite chhiatna ni a ti a. Isaia’n ni, arsi leh thla a sawite chipchiar zawkin, awze mite a tihchimih hunah chhum hmangin an ênna a hliah bo dawn thu min hrilh leh a. Jeremia erawh chuan Lalpa phuba lakna ni a ti a. Joela lah chuan thim chhah mup thlenna ni, ni ropui leh râpthlak êm êm a ti tak deuh deuh a. Amosa pawhin chungpikna ni a ti bawk si!

            Chhiar a hahthlak hle laiin Mika erawh chuan hmelmate kut ata Lalpa’n Zion fanute a chhanchhuahna ni, tiin a lawmawm zawng deuhin thu a sawi hram a! A sawi zo chauh tihah Zephania lo lang ve nghalin, Lalpa Ni chu mangan leh hreawmna ni, chhiatna leh ţiauna ni, tiin thu a uar sauh a! Mahse, he niah hian Lalpa leh felna chu zawng tur leh, hremna laka thuhrûka in awm theih mial takah, thuhnuairawlh tum rawh u, a ti thung a!

            Zakaria erawh chuan ranrual anga Israel fate Lalpa’n a chhanhimna ni, chawisâna an awm hun, a ti ta a. He Lalpa Ni lo thlen dawnah chuan, Pathianin hnam zawng zawng Jerusalem do tura a khawm tur thu min hrilh bawk. Malakia thung chuan mi chapo leh mi sual zawng zawng kan ral hun a ti a. He Lalpa Ni a lo thlen hma ngeiin Israel fate hnenah Zawlnei Elija a tirh tur thu a sawi tel thung!

            Tin, Jeremia vek hian he ni hi Jakoba manganna ni a nih thu leh, chhandama an awm tur thu a sawi tel bawk. He mi thlenga kan han hriat fiah theih tak chu, Israel fate kaihhnawih thil thleng tur leh he khawvel lalte leh an mi leh sa te chanchin, hnam khat chhanchhuaha an awm laia hnam dang zawng hrema an awm tur thu kan hmu ta a ni ber.

            Zawlnei Isaia leh Ezekiela te’n Ni leh Thla awm dan tur an hrilh lawkna hi, Thupuan bung 6-a Chhinchhiahna 7-te phelh an nihin a lo thleng dawn a. Chhinchhiahna 6-na an phelh zawh ve leh lir nasa takin a lo nghing a. Ni chu a lo dum a, thla pawh thisen angin a lo awm ta a. Arsite pawh leiah an rawn tla ta bawk a. Lal Isua khan a zirtirte hnenah a lo kal leh dawna thil thleng tur a sawi zinga pakhat, van thiltihtheihna nghing tur a tih ngei kha, he hun hi a nih a rinawm hle.

            Chhinchhiahna 5-na an phelh hian, Pathian thu avanga Martar-te thlarauin Pathian hnenah an phuba lak a nih hun tur an zawt a. Mahse, chhanna an dawn chu, anmahni ang bawka an ringtupuite thah kim an nih hma loh chuan, Pathian phuba lakna ni tia zawlneite lo sawi lawk kha a thlen loh tur thu kan hmu a nih kha. Hei hian chiang taka a lantir chu, martar tam tak an awm ngei dawn tih hi a ni.

            Mahse, Zawlnei Zakaria bung 14-a Lalpa Ni hrilh lawknaah hian ni danga ka hmuh ngai loh ka hmu tlat mai a. Hnam zawng zawng Israel fate do tura an lo chhuah a, Israel fate hmun 3 a ţhena hmun 2 an boral tawh hnuah, vantirhkoh leh zawlnei te’n Israel fate chhan tur leh, sakawlh leh a ţhuihhruaite do tura Pathianin Olive tlâng a rawn rah phel tur thu an sawi lawk lo thlen laiin Zakaria hian, “Lalpa ka Pathian chu a lo kal ang a, a mi thianghlim zawng zawngte pawh i  hnenah (Jerusalem-ah a tihna a ang hle) an lo kal ang” a ti ta bik a.

            He lai thu tê hi ngaihtuah ta ila. PC Biaksiama leh a sangawizawnpui te’n he lei rap lovin Lal Isua’n a kohhran a sengkhawm phawt a. Chu mi hnuah Sakawlh laka Israel fate chhan turin Olive tlângah a kohhranhote nen an lo kal ang, an tih nen inzawmna nei an ang hle a nih hi. Chuvangin, he lai thu hre reng chungin kan thu kal lai hi chhiar zawm i han tum teh ang.

            Zawlnei Zephania pawhin Lalpa Ni a lo thlen hma ngeiin, he ni-a thuhrûka in awm mial theih nân, Lalpa leh felna chu zawng ula, thuhnuairawlh tum rawh u, tiin bung 2-ah thu a sawi a. Heta hnam zah nachâng hre lo a tihte hi Israel hnam chauh nge, hnam dang pawh a huap tel tih erawh sawi theih a ni lo. Mahse, Thupuan bu-a hremna chi hrang hrang lo thlen lai hian, Aigupta ram hrem a nih laia Israel fate an him tlat ang khan, thuhrûka awm tur an awm ngei dawn tih kan hmu thei.

            Chung thuhrûka awm turte chu tute nge tih hre lo mah ila, Thupuan bung 3-a Philadelphia kohhran chungchang thuah khan he thu hi kan hmu a. “Leia awmte fiahna hun lo thleng tur lakah chuan kei pawhin ka humhim ang che” tih kan hmu bawk. Mahse, humhim tih leh vana lâwr hian inanna reng an nei lo tih kan hre thiam awm e. Kawng lehlam zawnga ngaihtuah chuan, Zawlnei thu zawng zawngte hi Thuthlung Thar-a kohhran lo lan hma, Israel fate chungchang thu sawina hlir angah a ngaih theih thung.

            A nih leh Thuthlung Thar aţangin Lalpa Ni chungchang thu engtin nge sawi a nih, tih han thlir leh ta ila. Lal Isua, Tirhkoh Paula leh Petera-te hian Lalpa Ni chungchang an sawi a. Matthaia bung 24-na kan en chuan, a zirtirte khan Lal Isua lo kal hun tur an zawt a. A lo kal hmaa thil thleng tur hrang hrang a sawi chho mawlh mawlh a. Tichuan, Israel-a thlah a zirtirte chauh nge, amah ringtu zawng zawngte tih hriat har takin he thu hi a sawi ta a.

            “Chu mi hunah chuan hreawm tuar turin an mantir ang che u…chu mi hunah chuan mi tam tak an tlu ang (he thu i chhiar hian, Paula’n tluksanna a lo thlen hmasak zet loh chuan a tih kha ngaihtuah rawh)…Nimahsela, a tawp thlenga tuar peih apiang, chu mi ngei chu chhandamin a awm ang” tih thu hi. Mi zawng zawng huap a nih ka rin chhan chu, a dawt leh chiaha thupui, ‘Râpthlak eltiang’ a sawinaah hian, Jerusalema chengte hnenah chauh Sakawlh a lo lan huna tlan bo turin a fuih vang a ni.

            He thu bawk hi Marka bung 13-ah leh Luka bung 21-ah kan hmu leh a. Chanchinţha 3-a Lal Isua thu sawi pawimawhzia kan en tawh ang. Sakawlh lo lan huna hreawmna, unau inhek tawnna, Isua hming avanga hnam tin huat an hlawh hnu lawkah hian, ni tih thimin a awm ang a, thla pawh a êng tawh lo ang. Arsite leiah lo tlain, van tihnghinin a awm bawk ang.

            Tichuan, kâwl, chhak lama lo phe chhuak, thlang lam thleng pawha hmuh theih ang chiahin, van chhum chungah Lal Isua a lo kal tawh ang! A dawt leh chiah thu hi a va pawimawh êm! A vantirhkohte chu a tirchhuak ang a. Anni chuan thlante chu kâwl kil li ata – lei tawp aţanga van tawp thlengin an lâwr khawm ang, tih hi Lal Isua sawi ngei a ni ta tlat a ni! Khawvel hmun tina thlante tih a nih miau avangin, khu lai Jerusalem leh a chhehvela Israel fate chanchin bik chauh sawina ni theiin a lang lo!

            Isua vanah a lawn hnu khan, Tirhkohte bung 2-ah Petera’n he Lalpa ni hi sawi ve lehin, Zawlnei Joel-a hrilh lawkna thu a sawi chhawng a. He ni hreawmah hian Lalpa hming lam apiang chu an him ang, tiin. Paula a rawn lang ve leh ta a. Rom lehkhathawnah Israel fate’n Lal Isua an hnar avanga Jentail-te’n khawngaihna an chan dan sawiin, Luka bung 21-a Lal Isua thusawi, Jentail-te ni a kin hma loh chuan, Jerusalem hi Jentail-te rahbeha a awm tur thua ni kin awmzia min hrilh ta a.

            Jentail-te famkimna a lo thlen hma loh chuan, Israel mi ţhenkhatte chungah chawlawlna a lo thleng rih, tiin min hrilh fiahsak ta a. Famkim tawh reng inti ka ni lo, tunah zawng darthlalangah kan hmu riai ruai a ni…tunah zawng a kim lovin ka hria…tia Korinth lehkhathawna a ziak angin, thlaraua Lal Isua nen inhmatawna kan awm hunah, tihdanglamna changin kan famkim tawh ang, a tihna a ni ta a.

            Paula vek hian Rome-ah, Jentail-te famkimna a lo thlen hnuah, Israel fate zawng zawng chhandamin an awm ang, tih min hrilh ta a nih kha. Paula hian 2 Korinth-ah khan, kan Lalpa Isua Ni (Lalpa Ni)-ah chuan, nangni (Jentail-te) hi kan chhuan tur in ni ang, a tih en hian Lal Isua hi vawi khat chiah lo kal leh tur angin a sawi, kan ti thei ang. Chu hun lo thlen dan tur chu I Thes 4:16-ah kan hmu ta reng a.

            Au thawm nen, vantirhkoh chungnung ber âw nen, tawtawrawt ri nen van aţangin a lo chhuk ang a. Krista neia thi tawhte tho hmasain, keini nungdama la awmte pawh vanah lak chhoh kan ni tawh ang, tiin. II Thes 2:2 chhovah he ni lo thlenna daltu (Thlarau Thianghlim) a awm thu sawi chho zelin, Lal Isua’n mi tam tak rinna kawngah an tlu ang, a tih angin tluksanna a lo thleng phawt ang a.

            Tichuan, Thlarau Thianghlim lak bo a ni ang a, Dân Bawhchhepa lo langin, chu hunah chuan chhandam tura thlan kan nih dan leh eng nge kan tih tur tih Paula hian a sawi ta a nih kha. Paula’n Pathianin thinurna tuar tur ni lovin, kan Lalpa Isua Krista zara chhandamna hmu tur zawkin min ruat a ni si a; a tih hi mi ţhenkhat chuan Sakawlh huna hreawmna kan pumpelh tur thu sawinaah an ngai a.

            Mahse, he Pathian thinurna hi Thupuana kan hmuh angin, Sakawlh leh a lim chibai bûktute hlirin an tuar a. He huna martar tam tak a tihte erawh kha chuan Sakawlh thinurna an tuar zawk a, an rinna avangin Pathian ni lo, Sakawlh thinrimna an chungah a tla ta zawk a nih hi. Daniela bung tawp berah khan vantirhkoh chungnung ber Mikaela lo lan thu (vantirhkoh chungnung ber âw neitu) leh, mitthite kaihthawha an awm thu kan hmu a.

            Chu mai bakah ţiauna tenawm a lo din hun aţang chuan, ni 1290 a ni ang a. Nghak hram hrama, ni 1335 thleng zo chu a eng a thawl e, tih kan hmu bawk. He thu hi tawrh hram hramna lam hawi a ni zawk tlat a. Paula ngei pawhin Korinth khuaa mite hnenah, “Lalpa Isua Ni-ah chuan….a tawp thlengin kan thu chu in awih ka beisei bawk” tiin a tawp thlenga Pathian thuawih thu a sawi a nih kha.

            Aw le, he thu hi ni hnih chhûng ngaihtuahin ka zir a. Baibul ka keu let ka keu letin, rin dan awm sa leh Utube lama inhnialna (Debate) an neihte reng reng pakhatmah ka chhiar duh lova, ka en bawk hek lo. Baibul-a Lalpa Ni leh a chanchin tarlannate zawk ka bih tawn a. Thuthlung Hlui leh Thar thute en kawpin, Baibul-a thu awmte ngei rawn tarlangin, nia ka hriat dan ka han ziak ta a ni e.

            Nangmah ngeiin zirin Lalpa zawt ve zawk nang che. A pawimawh berah chuan Lal Isua’n Chanchinţha Luka kaltlanga, “Chutichuan, chung thil lo thleng tur zawng zawng chu pumpelh tlakah leh, Mihring Fapa hmaa ding tlaka ruat in nih theihna turin, eng lai pawhin ţawngţai chungin ngaihven rawh u” a tih nun neitu tân chuan, engmah reng buaina tur a awm lo a ni zawk e.

No comments:

Post a Comment

𝐋𝐢𝐭𝐞𝐫𝐚𝐭𝐮𝐫𝐞-𝐚𝐡 𝐆𝐫𝐚𝐦𝐦𝐚𝐫 𝐚 𝐩𝐚𝐰𝐢𝐦𝐚𝐰𝐡 𝐞𝐦 ?

              Mihringin kawng engkima a mihring a nihna chi hrang hrang; lunglêng thei, lunghnûr ţ hin, thinrim ţ hin, lawma nui ţ hin etc...