Friday, October 22, 2021

𝐑𝐨𝐦𝐚𝐧𝐭𝐢𝐜 𝐏𝐨𝐞𝐭𝐬 𝐂𝐡𝐡𝐮𝐢𝐳𝐚𝐮𝐧𝐚



            Kum zabi 18-na hun laia hla phuah dan kalhmang thlak danglam thawk a, English Poetry hmel thar min thlirtirtu hi Poet panga an awm a. Chung mite lo chawrchhuah dan leh an hla hrilin nghawng a neih dan tlangpui i han chhuizau dawn teh ang.

The Age of Romanticism (1798-1832) :

            Histawri lam kan en chuan Wordsworth-a leh Coleridge-ate’n Lyrical Ballads an tihchhuah aţanga Romantic Poets kan tihho boral zawh dawn thleng khan a huam awm e. Heng hun laia an thuchah laimu chu mihringtr hi Leilung nena inhne rem taka khawsak tlan lam hawi a ni ber.

            July 14, 1798 a lo her chhuah a, kum 1793-a King Louis XVI lû an tan hun lai boruak kha Romantic Movement hringtu pawimawh tawpkhawk a rawn ni chho a. Chutah, kum zabi 18-na laihawla Industrial Revolution lo chhuak kha he boruak rawn chawk nung chho zualtu a ni ta a ni. 

            Hmun tinah loneitu leh mi hnuaihnung zawkte khan in leh lo chânin an eizawnna an hloh a. Rethei ngawih ngawihin kut hnathawktute khan nun an sual chho ta a ni. Eizawnna a harsat êm avangin nunau mai piahah naupang kum 10 leka upa thleng khan hnathawka chhawr an nih hun lai a ni ta bawk a.

 Poet pawimawh zualte :

            Kum 1730 daih tawhah khan he Romantic Era hlimthla hi ‘The Seasons’ tih, Blank Verse hmanga phuahin James Thompson-a kutchhuak a rawn inlâr ţan a. Hla hril ţha ni lem lo mah se, sulsutu a nih avangin a hming hi hmaih a thiang lo ang.

            Kum 32 mi a nih laia ‘Songs of Innocence’ rawn ziaktu William Blake-a chu kum 1789 khan rawn lang ve lehin kum 1794 khan ‘Songs of Experience’ a rawn ziak chhunzawm leh a. A hlate hi an mawlmangin an mawi hle a. Amah hian Bible lama hmakhawsanga mi ropui leh angel-te inlârna hmuin chuvang chuan mi tam takin mi â angah an ngai thung.

            A dam lai hunah hian chawimawi hlawh pha lo mah se, kum zabi 19-na laihawl velah a kutchhuakte chuan belhchian an hlawh ţan ve ta chauh a. Chuti chungin Romantic poet ropui berte zinga mi anga ngaih a hlawh pha ta tho a ni. 

            Kum 1759-96 hun laia rawn lang Robert Burns hi tun hunah chuan National Poet of Scotland ni pha ngat a ni a. Mahse, a hlate hi Scottish ţawng ulh hmanga phuah an nih hlawm avangin English mi tam zawk tân chuan a kutchhuakte hi hriatthiam har tak an ni. Ani pawh hi England lamah chuan a thih hnu hun rei tak thleng ngaihhlut hlawh pha lo, a hnu fe-a chawimawia awm a ni leh bawk. 

  Romantic Poet hmasa an tih tak takte chu :

            William Wordsworth-a hian hla hril tam tak phuah mah se, a tam zawk hi chu ngaihhlut hlawh lo leh hla hrilh ţha tia sawi an ni lo. Mahse, a kutchhuak zinga tlem tê erawh hla hril ţha eltiang niin leilung, tlâng, siktui, pangpâr, sava, naupang, loneitute etc chungchang thailangtu an ni. A hla hril laimu ber pawh leilung leh mihring thinlung inkungkaihna lam hawi hla an ni reng a ni. 

            Kum 1732-1834 chhûnga rawn lang Samuel Coleridge-a hian Cambridge University lama lehkha a zir laiin Robert Southey-a nen intawngin rilru thuhmun puin vantlang, hêlna leh leilung chungchang thuah mi thuhmun an nihzia an inhre tawn ta a. 

            A hnu deuhah phei chuan Wordsworth-a hmelhriat chhoin ‘Lyrical Ballads’ an tichhuak ta nghe nghe a ni. Anniho hian a hun lai mila ţawngkam tualleng rawn hmang chhoin leilung thlir dan mit thar an rawn nei chho ta bawk a. Coleridge-a hmingthanna ber chu The Rime of the Ancient Mariner’ kha a niawm e. 

            Kum 1774-1843 inkâra khawvel rawn hruttu Robert Southey-a hi Kan hriatna ber pakhat chu Samuel Coleridge-a nena an intawn vang a ni. Tleirawl mai a nih laia a Ballads leh Epic Poem ‘The Battle of Blenheim’ leh ‘Joan of Arc’ kha Romantic hla hril kan tih zinga chhiar tel, hmahruaitu an ni ta a ni.

  Chhuan thar an lo lang ta a :

            Romantic Era chuan Poet chhuan hnihna a rawn hring chho ta zel a. Chungho zingah chuan Lord Byron-a kha entirna duhthusam a ni kan ti thei awm e. A pianphung leh landan, a nunphung chen khan Romantic Hero tih nen hian an inhmeh bik ngawih ngawih a ni ber e.

            A hla hrilahte chuan leilung mawina, hmangaihna leh lungchhiatna zawng zawng mawi tak maiin a rawn tarlang ta a. Lung tilêng tak mai a kamchhuakte avang chuRan Europe-ah a hming a thâng ta êm êm a ni. Tun hunah hian England ramah chuan Keats-a leh Shelley-ate hian hmun chang sâng zawk mah se, Europe pawn pam mi tân chuan Byron-a hlate hian dinhmun an chang sâng zawk ta reng a nih hi.

            Kum 1792-1822 chhûnga ropui taka rawn inlan Percy Bysshe Shelley-a hi English Literature-a mi chungchuang berte zinga pakhat a rawn ni chho ta a. Romantic poets zingah rau rau pawh mite thinlunga thu sawitu lian ber a ni ta reng a ni. Amah ang reng renga hla thu thianghlim leh fir ngaiha hmang thiam English Poet zingah hian awm lo ang hiala ngaih a ni ta a ni. A thi hma lutuk kha England tâna chânna lian ber zinga mi a ni ngei ang. 

            Shelley-a kha sawizau deuh hlek ta ila. Amahah khan mi chi hnih an awm a. Pakhat zawk chu helna kaltlanga ram siam ţhat duhmi, kalphung hlui thlak danglama mi zawng zawng hlimna duhtu a ni. A dawt lehah chuan leilung mawina laka zawr hnap mai, leilung mawina chhûnga inchiah ral duhmi a nihna kha a ni leh bawk. 

            Tichuan, kum 1795-1821 khan nun tawi John Keats-a a rawn lang ve leh ta a. Kum 25 chauh damin TB vangin boral mah se, hriatreng hlawh kumkhua tur kutchhuak min hnutchhiah hman tlat a ni. Kum 21 mi lek a nih laiin hla hrilh phuah ţanin a hnu lawkin tlar 4000 zeta thui ‘Endymion’ tih hla hril, Chhawrthlapui Lalnu chungchang a phuahna a tichhuak leh a. Mahse, heng a kutchhuakte hi va ropui ngawih ngawih tih tur erawh an ni lawi lo. 

            Tichuan, kum khat hnu lek, kum 1819 khan hla hril chilhkhawm, khawvela dai tawh ngai lo tur khawpa ropui a rawn tichhuak ta a! Romantic Poet kutchhuakte zinga hla hril mawi ber ber, Epic leh Ode-te chu khawvel mawina mitthla chunga chhiar theih turin a rawn phuahchhuak ta a ni. Fanny Brown-i, a retheih luat vanga a neih mai loh laka a lehkhathawnte chu chhûngril lungchhiatthlak ber ber puanchhuahna an rawn ni ta a nih kha!

            Kum 1757-1827 chhûng khan William Blake-a a lo lang ve leh a. Ani hi a hun lai mila thuchheh dan kawnga mite thinlung kai harhtu pawimawh tak, chhinchhiahna nena thu phuah thiam leh mak tak taka ngaihdan vawrhtu a ni a. A hun lai hian mi phutkhat deuh roha ngaih pawh a ni hial a ni. Kum zabi 20 leh 21 kan chuan kai hnu chauhin ngaihhlut a hlawh ţan ta a ni. 

            Chanchin lungchhiatthlak ang reng tak neiin hausa lem lo takin thlanlung chhinchhiahna pawh nei lovah phum a ni ta nghe nghe a. A kutchhuak ropui an sawi ziahte chu Songs of Innocence(1789) leh Songs of Experience (1794) hi an ni. Innocence hi naupang mit aţanga khawvel thlirna niin Experience erawh ţhalai deuh zawk, tawnhriat nei mit aţanga a ziak niin an inang lo dun nasa hle. 

            The Lamb leh The Tiger hi han bih ta thuak thuak ila. Kan hmuh theih chu engvangin nge Pathian hian ramsa kawlh Sakei a siam laia ran pawisawi lo Beram a siam lawi si tiin zawhna hlirin a nun kha a khat emaw tih mai tur a ni. Zawhna a han zawhte chu amah vek hian a chhang zui ta ţhin. A hla hril hmanga hringnun a kharna thu c hu hei hi a ni. Hringnun hi chhia leh ţha inpawlhna a lo ni e.

            William Wordsworth (1770 – 1850) lo lang ve lehin a chunga kan sawi tak angin Lyrical Ballads, Coleridge-a nena an puah hi a rawn lârpui hle a. French Revolution khan a nunah thu tam tak sawiin a zinvahnaah French nula a tawng a. Kum 1795-a Coleridge-a nen an intawn aţangin a nun hi thlak danglam niin an Lyrical Ballads hian a hun laia hla hril phuah dan a rawn thlak danglam ta thawk a ni ber. 

            A nun erawh a chi buh nuaih thung a. A kum tam hnu phei chuan a hma angin a thu ziak a fir ţha tawk thei tawh lo. A hnuah phei chuan sum leh pai leh zahawmna lakah mahni inhralha puh niin chumi rawn thlen dikzia tarlangtu chu Queen Victoria-i Official Poet nihna Poet Laureate a ni ta hial kha a ni. Robert Browning-a khan rilru nâ tak chungin The Lost Leader tih hla hril hmangin a kap ta a nih kha!

Lyrical Ballads –

            Hla hril hrang hrang dahkhawmna hi English Literature a Romantic Era rawn piantirtu hlate an nih avangin an  pawimawh em em a. A tam zawk hi Wordsworth-a phuah niin Coleridge-a hian tlem tlem a thawh ve a ni ber. An tihchhuah tirh hian mipui ngaihdan tur dawnin an hming pawh an tarlang ngam lo hial a! Tunah rih chuan heti chinah hian kan rek bung ang a, hun dangah kan la chhui zau leh dawn nia.


No comments:

Post a Comment

𝐋𝐢𝐭𝐞𝐫𝐚𝐭𝐮𝐫𝐞-𝐚𝐡 𝐆𝐫𝐚𝐦𝐦𝐚𝐫 𝐚 𝐩𝐚𝐰𝐢𝐦𝐚𝐰𝐡 𝐞𝐦 ?

              Mihringin kawng engkima a mihring a nihna chi hrang hrang; lunglêng thei, lunghnûr ţ hin, thinrim ţ hin, lawma nui ţ hin etc...