Monday, September 16, 2019

BIAK INA INKHAWM HI (Pu Manzuala thu ziak chhanna)


Pu Manzuala hi mahni nihnaa chiang fek fawk tak, Mizo ziaa vâng tak Principle nghet nei mi a ni a. Amah ang hi CM leh CS a rualin Zoram hian nei ngat ila, hmasawnna hi thopa zuanin a zuang ang a, kawrapsawn pawh a tawmin hle ngei ang.

Biak inah a inkhawm ngai tawh loh thu a tlangaupuina thu ziak mi tam takin an kawmen a. A inkhawm loh chhan a ziak ngei hi han tarlang ta ila;

Biak ina inkhawm hrim hrim hi ka duh lo a ni lo va. Kan inkhawm chhan Pathian duhzawnga kan nun theih nana inkaihhruaina a nihna-ah hian ṭangkaina nei lova ka hriat  vanga tel ve duh tawh lo ka ni zawk.

Hei hi a inkhawm loh chhan chu a ni ta. A thu ziak hi dawt a ni hauh lo. Biak Ina Pathian thu kan ngaihthlak zozai hian kan nun a siam ţha hlawm meuh lo reng a ni. A nawlpuia lak pawhin a dik thui hle bawk.

Mahse, kan inkhawmna hian a nawlpuiah Lal Isua min antir lo mah se, mimal anga inkhawm hlawkpui an la awm reng tih erawh a hriat hmaih lian tak a ni thung. Chuvangin kan inkhawm kawnga pawimawh ta chu mimal nuna innghat a nihna hi a ni.

Chuvang tak chuan inkhawm hlutna hi a mimal takin a la tawng fiah ngai lo, kan ti thei ang. Inkhawm hlutna hmu fiahtu Sam ziaktu chuan - LALPA ina phunte chu kan Pathian biak in hung chung kawtlaiah chuan an duah hluah hluh ang. Tar hnuah pawh an la rah fo vang a; Tui pai teuhvin an hring hluah hluah ang, a lo ti daih tawh a nih hi.

Kan inkhawma hun kan hman dan tura ruahmanna kohhranin a siam dan kawngah ngaihdan tumtlang zet mai heti hian a ziak leh a;

Kan inkhawm program te hi ‘Davida-in khuangtệ nen zaiin a ti..’tih leh ‘Miriami a lâm’ tih changchawia duan chhuah an ni a. Nihna insemzaina, thusawi, ṭawngṭai hun hman, thawhlawm khawn, ‘usher’ ten an belhchhahin kan hun kan hmang zo tawp mai a ni.

Hetiang program-ah hian Lal Isua zirtirna kan sawite khi a taka kan nunpui theih nana inzirtira inkaihhruaina a awm lo, tiin a thil hmuh dan chiang takin a tarlang a. Mahse, hei pawh hi a dik lo leh ta a. Nitina Pathian thu anga nun kan hman dan tur hi Biak In kaltlang hian kan inzirtir reng a, a zawm lamah zawk hian kan hlawhchham hle mai zawk a ni.

Tin,

Thawhlawm hi kan thawh lo tur a ni kan ti lo va. Amaherawhchu kan thawh chhanah kan chiang tur a ni a, a hmanna a dik bawk tur a ni. Pawisa hi duhâmna siamtu ni-a mihringte ti-corrupt-tu ber a nih avangin tih luihna anga kan neih sawma pakhat emaw kan pệk khan chutiang duhâmna laka min vengtu a nih theihna chu a ṭangkaina a ni. Chu aia pawimawh zawk tak chu kan thil neih avanga Pathian hnena lawmthu sawina a nihna a ni.

Heng a chhan kan sawi pahnihah te hian tuna kan tihphung hi chuan awmzia a nei lo. Mi hausa kan tihte zingah hian sawma pakhat pe an awm lo tluk a ni a, za-a pakhat pawh an pe kher lo vang. Mi dang tam tak pawhin rinawm taka an thawh rah atanga sawma pakhat ni lovin corruption thil ‘side income’ an hmuh aṭang te-a an pệk a ni. Chuvangin heng thawhlawm te hi an thianghlim lo a ni.

Hmeithai pakhatin a neih zawng zawng a thawh avanga Lal Isuan tiṭha a tih chhan kha a thinlung taka Pathian hnena inhlan duhna leh inhlan theihna a  neih vang kha a  ni. Tuna thawhlawm thawh zinga a tam berte hi Kohhranin tih tur a tih avanga thawh an ni a, an thinlung taka Pathian hnena pệ an ni  lo vang.

Thawhlawm chu eng zata tam pawh lo thawh ila, a pawimawhna leh a ṭangkaina chu Pathian duhzawnga hman a ni. Tuna kan  hmanna tam ber chu biak in lian leh ropui tak tak sak nan te, inkhawmpui lian leh hautak tak tak neih nan te leh tih dan dang a changkang leh a ropuizawnga tihphung neih nana hman a ni.

Missionary kan thawn chhuahte hian Sap missionary-ten Kristian lema min han siam aia chhe zawk Kristian lem lehchhawng tlệm azawng an va siam ni maiin a lang a. Hetianga kan pawisa hmanna te hi Pathian duhzawng ni lovin a huatzawng tak a ni zawk ang. Retheite ṭanpui nana kan hman chu kan thawhlawm tling khawm za-a pakhat pawh a tling lo vang.

Hnathawktu chuan hlawh a hmu tur a ni tih a ni a. Kohhran hnathawktute pawh hian hlawh an hmu tur a ni. A mawi tâwka an khawsak theihna hi hmu se, duhtawk ve mai se, tu ma’n kan sawisel lo vang. Chintâwk hre lo lệka thawhlawm thawhtu za-a sawmkua emaw te aia khawsak sâng zawk neih nana an hman erawh a dik lo a ni.

Inkhawm program an siam dan hi kan nuam tihzawng tihna a ni a. Chuvang chuan inkhawm kan tam thei a. Chu chuan thawhlawm a titam a. Chuvangin kan Kohhran kalphung hi THAWHLAWM ORIENTED a ni kan ti a. Pathian duhzawng ni lovin mihring, Kohhran hruaitute duhzawng mai a ni kan ti a ni.

Kan inkhawm te hi Pathian duhzawnga inkaihhruaina ni lovin mihring duhzawnga inkaihhruaina mai a nih avangin kan thinlungah Pathian duhzawnga nun theihna chî a tuh lo va. Kan nun chu mahni hmasialna, duhamna, hleihneihna a  nih bâkah kan khawtlang nun hrim hrim chu corruption hluarna ber leh kairualna ber a ni.

 Kan biak in inkhawm  hian kan nun a siamtha chuang lo mai pawh ni lovin, lem taka mi fel leh ṭha nihna min pe ni-a kan ngaihna  hian kawng tam takah kan nun min thlahdahtir a, chhiat lam kan pan zel zawk a. Chuvang chuan natna ṭihbaiawm pui puiina a bawm  nasat ber kan ni.

Lal Isua zirtirna pawimawhte kan zawm theih nana min kaihhruai thei inkhawm program te hi kan hruaitute hian hian han siam sela chuan inkhawm taima pawl tak pawh ka ni leh mai ang. Chutih hma erawh chuan inkhawm kher lova, ka theih ang anga Lal Isua zirtirnate zawm zawnga nun hi ka thlang zawk a ni. Mipuite rawngbawl tur inti, mipuite rawngbawl lova, anmahni hmasial, hleihneih leh duham kawng zawh ta daih zawk, Politician-te zinga ka tel ve duh lo ang hi a ni e.

Kohhrante hian Pathian thu nena inzawm chiah lo, dan tam tak an siam a. Chu’ng an dan siamte chuan ringtute min phuarbet a. Kan zawm loh chuan tihṭhaihna nen min vau a. Pathian thu aiin an thu hi kan ngai pawimawh ta zawk a. Chu chu anni leh keini kan kalsual tâkna chu a ni.
Mizo Academy of Letters-ina 2017 Book of the Year-a an thlan Savun Kawrfual buin Biak in inkhawm chungchang a ziak hi ka han lachhawng leh a ni e.

He lehkhabu a chhuah atanga kum hnih hnu-ah pawh Kohhran hruaitute emaw ringtute emaw aṭanga awmze neia he thuziak hnialna  hi kan la hre rih lo.
“Mi tam tak chuan biak in hi Pathian jail-ah kan hmang a. Chutah chuan sualna nei lo Pathian chu kan tântîr a. A châng chângin kan va kan ṭhîn a, a kan taima deuhte chuan tiṭha kan inti ve hlê ṭhîn. Ṭhenkhat phei chuan Pathian kan va kan a ni tih tak ngiala pawh chu kan ngaihtuah chuang hlei lo va, tum nei mumal lovin kan va ‘inkhâwm’ ringawt ṭhîn. Inkhâwm chu eng ang tlukin nge kan sâwtpuia, inkhâwm bân hnuah engtinnge kan awm zui ṭhin tih lam ai chuan, inkhâwm ngun hrim hrim kha kan ngaihṭhatpui ve êm êm ṭhîn a ni.

Kan va inkhâwm pawh chuan, a Pathian bera pawh chu ngaihsak êm êm chuang lovin kan va awm tlingtla ve a, bân a hun chuan kan bâng ve leh mai ṭhîn a. Biak ina khawhar taka kan tântîr, inkhâwm bân ruala kan hawsan leh ṭhin Pathian chu kan va kâwm tak tak a zeng pawh a ni hek lo. Biak in aṭanga min rawn zui chhuah vea, kan thil tihna hrang hranga a rawn inrawlh phei chu kan hlau hlê ṭhîn a, kan dam loh châng leh mamawh eng emaw riau kan neih châng erawh chuan kan lam ve chûl ṭhîn.

No comments:

Post a Comment

𝐋𝐢𝐭𝐞𝐫𝐚𝐭𝐮𝐫𝐞-𝐚𝐡 𝐆𝐫𝐚𝐦𝐦𝐚𝐫 𝐚 𝐩𝐚𝐰𝐢𝐦𝐚𝐰𝐡 𝐞𝐦 ?

              Mihringin kawng engkima a mihring a nihna chi hrang hrang; lunglêng thei, lunghnûr ţ hin, thinrim ţ hin, lawma nui ţ hin etc...