Monday, August 18, 2014

Public Accounts Committee (PAC) hian enge a thawh ?

Kum tin hian Comptroller and Auditor General of India hian kumtin Sorkar hmalakna leh sum hmandan (Report) a tarlang thin a. CAG hian dept zawng zawng an chhui ngai lova, tun tumah pawh hian Dept 12 vel chiah an Audit hman a. Heti zat lekah pawh hian diklo taka sum hmanna tling khawm hi Rs 1012857.51/- lakhs lai a ni a, hmasawnna tura hna thawh theihna tur sum a tam hle a, mahse heng pawisa zozaite hian kawng an bo nasa khawp a an awmna pawh hriat hleihtheih an ni lo, mahse heng pawisa te hi mipui chan tur vek a ni a, kan thil neihte hi hlutna chang kan hre tur a ni a, thinrim nachang kan hriat a tul em em tawh a ni.

Department endik te chu : Health, Education, PHE, Horti, P&E, Revenue, GAD, AH&Vety, Environment, Forest, Home ten an ni. Kan sorkar sum hmanna leh hmuhna hi chipchiar taka ziak a, sawizau a chakawm rualin hriatthiam a har vek bakah ninawm a chang thei a, chuvang chuan Sorkar hian sum a hmang thiam em tih leh sum thawhchhuah a thiam em tih chauh tunah chuan ngaihtuah rih mai ang.

Mizoram Sorkar hian sum hman a thiam em? Revenue Receipt hi kum 2009-2010 ai khan 2010-2011 khan Rs 2855.37 crore zetin a tlem a, Revenue leh Capital Expenditure erawh Rs 553.54 crore leh Rs 41.91 crore in a pung thung. Loan pekchhuah hi Rs 4.93 crore in a pung a, pawisa hmuhlet leh hi 0.66 crore velin a pung bawk. Public Debt leh Receipt te tlemin a pung leh a, Cash Balance erawh chu Rs 95.47 crore laiin a kiam thung. Primary Debt (ba) kan neih hi Rs 445 atangin Rs 725 crore-ah a pung chhova, Fiscal deficit (pawisa puk leh lakluh) inthlauhna hi Rs 311 atangin Rs 1019 crore zetin a pung bawk.

Kum 2010-11 chhung khan Total Grant atangin Rs 4312 crore hmanral niin Rs 793.21 crore Savings a awm thei a. Kum 2010-11 tawp khan Grants 5 atanga Savings kan neih zat chu Rs 316.88 crore niin heng pawisa te hi a kawltu Dept ten Sorkarah cheng khat mah an pe lut lo! March 2011 thleng khan Rs 2232.38 crore draw chhuah a ni a, Rs 1188.46 crore lai mai hmanna Utilisation Certificate erawh hmuh tur emaw thehluh emaw a awmlo bawk! Autonomous Body ho phei chuan UC hmuh tur pakhatmah an neilo.

Mizoram Sorkar hian sum enkawl leh hman a thiam lova, Expenditure Management a thiam lova, sum hmanna atanga sum hmuhlet dan a thiam tawklo bawk. Pawisa puk a thiam em em lova, Investment lamah lah a hlawk zawng a sum tihpun a thiam tawklo bawk. Sorkar sum bat hi Rs 311 crore atangin Rs 1019 crore zetin a pung bawk a ni. 

Kum 2010-11 chhung khan pawisa awm reng si, mahse hman miahloh, a chhan sawi tur awm chuang si lo, Rs 549.75 lakhs lai a awm a. Heng pawisate hi Law&Judicial, GAD, H&T Education, Animal Husbandry, Transport, Minor Irrigation leh Information & Communication Tech ten an kawl a ni. Actual Savings ve thungah chuan pawisa dawn aia tam Rs 6663.16 lakhs (2.52%) lai Savings an ni. Rs 10 lakhs aia tam, pawisa hmanloh, a chhan sawi tur awm bawk si lo Rs 20839.03 lakhs lai mai Dept 17 ten an nei a, Rs 4684.49 lakhs lai Sorkar Dept 30 atangin Sorkar-a chhunluh (surrender) tur a awm bawk.

Sorkar hian Accounting System (Performance Based-thawh that a zir) a hman a ngai a, Monitoring chak taka kalpui a tul bawk. Hnathawh hmasak tur a thlirthiam tur a ni a, Pawisa hmanna tur mumal tak, pawimawh dan a zira pawisa pek hmasak leh ngaih pawimawh tur a thliar hrang thiam bawk tur a ni. Kan sum lakluh (Revenue) a pun theih nan chuan Tax, Non-Tax lamah nasa taka tanlak a ngai a, Pawisa puk pawh a fimkhur thei ang bera ruahmanna a siam a ngai bawk. Private Corporation hnenah nasa leh zual a Investment a tih a ngai a, Investna tur pawh thlan uluk a ngai a ni.

Tin, State Implementing Agencies hnenah hian G.O.I hian Rs 984.09 crore zet mai direct-in a rawn pe a, hei hian nasa takin sum hmansual theihna chance a siam a, heti zat sum rawn pek kan nih hmanna hi mumala hmuh tur zu han awm hauh lova! Heng sum zawng zawng hi Department 53-ah sem darh vek an ni a, an pawisa hmanna erawh hriat vek a ni lo.

CAG te hian thamna tam tak an la tih hriatchian a ni tawh a, chuvang chuan an Findings te hi Actual Figure (pawisa hmansual) zawng zawng a ni lo tih a chiang a, dik taka Audit neih ni ta se engzat fakauva tam nge pawisa kawngbo awm ang tih hriat a har hle reng a ni. Engvanga Dept zawng zawng Audit lo nge an nih tih pawh zawhna lian tak a ni. Mipuite chan tur pawisa Budget-ah a tlem tawh nak alaia hetiang mai mai a pawisa kawngbo an awm ta mai hi mipuiten kan auchhuahpui a va ngai tawh tak em! 

Kum tin mipui pawisa kawngbo awm thin hi PAC hian an hre lutuk. Mahse engvanga tun thlenga hmala ngai lo nge an nih a, thilsual tihna avang man emaw hrem tuar emaw pawh an la awm hleih theih miahlohna chhan? Anih leh an hotuten emaw mi thiltithei ten an kut an hnungkhirh anih chuan CBI emaw hetiang chhui thei tur hnenah chhuichhuahna hna hi an hlanchhawng ngamlo em ni zawk? Zawhna a tam lutuk. Tin, Auditor te hi an hausa haw hnawk zel an ti bawk!

Ti khawpa chianga sum hmansualna hmuh tur awm reng si, mahse hmalakna awm thei tlat thin silo hi Zoram thanmawhbawk lian tak a va ni em! Corruption hi Vantlang mipuite hian kan  haw tak tak lova, sorkar pawh hian a ngai pawimawh em em lo tihna a ni mai thei ang em? PAC ten hma an lak duhloh emaw lak theih si loh chuan engtin nge kan tih dawn? Mipui zingah hian High Court hial thlenga PIL emaw FIR emaw thehlut ngam kan awm dawn em? NGO hrang hrang tang khawm hian kan ti ngam dawn em? Hmanni lawkah an inhmukhawm a, tihian an reh hlen ta vang vang rih a nih hi!

Hetianga thilsual tihna kan ngawihbopui zel chuan Zoram tan hian khua a var thei dawnlo niin a lang. Ka chauha Corruption Do thin engzat fakauva tam nge awm? A hminga pawl din ve ngawt, tanpuina pawisa dawn tumna hmanrua atan baka ti si lo, pawisa an dawn pawh anmahni tan veka hmanral ching pawl hruaitu engzat nge awm? Kum tin hian Rs 10,000/- lakhs vel Mipui chanai pawisa eiruk a ni ziah hi (CAG Report) a na kan ti lo em ni? Kei chuan na hi ka ti faih faih khawp mai. A tul anih chuan FIR thehluh pawh hi tih mai tawh tur, nih loh chuan kan huangtau lutuk dawn e.

Kan MLA te hian Legislature an nihna angin ram hmasawn duhin hma an la ve thin a, mahse sorkar hnathawk Executive ho kutah pawisa pek a ni thin si a, chuta tang chiah chuan a ni Eirukna hi a lo chhuah tan thin ni. Chutih reng lai chuan kan MLA te pawh hi eirukna-ah an bang bik chuanglo tih a lanchian em em na chu kum 5 chhung leka an hausakna 878.73% (avg) lawiha a pun danah hian a ni. 

Kumin Budget pumpui hi Rs 5,32,724.67 lakhs a ni a, Zoram mipuite hi 10,91,014 vel kan ni a, kan Budget hi mimal tin ten Rs 48,828 in kan inchan sem thei.Mahse Budget pumpui atanga Rs 2,87,536.32 (53.97%) chu Non-Plan atan a ni a, Rs 2,30,000 lakhs (43.17%) chiah mipui chan, hnathawhna atana hman tur a chu a lo ni ta a ni. He sum hi an han thendarh leh ang a, chung atang chuan eiruk tur ringawt zawng pawl, sorlar hnathawk an lo awm leh teuh dawn. 

Engtikah nge Sorkar hian a hnuaia hnathawkte lakah FIR an thehluh emaw CBI te hnenah an zualko dawn tih mipuite hian kan ngaichang reng a ni tih i hria ang u. PAC pawh hian din anih ang ngei hian hnathawk bawk rawh se.

No comments:

Post a Comment

๐‹๐ข๐ญ๐ž๐ซ๐š๐ญ๐ฎ๐ซ๐ž-๐š๐ก ๐†๐ซ๐š๐ฆ๐ฆ๐š๐ซ ๐š ๐ฉ๐š๐ฐ๐ข๐ฆ๐š๐ฐ๐ก ๐ž๐ฆ ?

              Mihringin kawng engkima a mihring a nihna chi hrang hrang; lunglรชng thei, lunghnรปr ลฃ hin, thinrim ลฃ hin, lawma nui ลฃ hin etc...