Saturday, October 23, 2021

𝐖𝐢𝐥𝐥𝐢𝐚𝐦 𝐖𝐨𝐫𝐝𝐬𝐰𝐨𝐫𝐭𝐡-𝐚 𝐏𝐨𝐥𝐢𝐭𝐢𝐜𝐚𝐥 𝐏𝐨𝐞𝐭𝐫𝐲 𝐫𝐨𝐩𝐮𝐢 - 𝐋𝐨𝐧𝐝𝐨𝐧, 𝟏𝟖𝟎𝟐 𝐥𝐞𝐡 𝐌𝐢𝐳𝐨𝐫𝐚𝐦 𝐡𝐢.

Milton, tunah la dam ni teh la aw,
England chuan a mamawh êm êm che hi,
Dum, chirh uiha khat tlat ang lo niin,
A sakhuana, sipai chakna, thu hla,
A in ropui, a inchhuanna zawng zawng,
A hlimna kulhpui nen a chim tak hi!
Mahni hmasialnain kan khat ta bawk,
Tho la, kan hnenah lo kir leh teh khai,
Nun dan dik min han zirtir leh ang che,
Nang chu hmar arsi ang maia duhawm,
Tui fawn ri anga thu ropui sawi thei,
Vanthengreng anga thianghlim leh ropui,
Pathian hriatna nena laitual lêng ţhin,
Inngaitlâwm taka thângchhuah i nih kha! 


French Revolution sulhnu râpthlâk tak takte a hmuna a va hmuhpui hnuin, Romantic Poet ropui berte zinga mi William Wordsworth-a chu chau leh ngui takin London lamah a kir leh hnak hnak a. French mipuite’n an chunga rorêltute an paihthlâk dan, lal leh rorêltute’n mipui retheihna leh pachhiatna hre lék lova nuam an tawlna, mipui chunga hleih nei taka ro an rêlna leh mipui chunga tawrhna an thlentir zozaite chuan mipuite kai harhin, an lal leh rorêltute chungah dimna leh lainatna tel hlek lovin phuba an la ta kha a ni a. Kan ram pawh hetiang renga kan kal zel a nih chuan, History repeats itself tih hi a taka tawng ve thei reng kan ni ta!

He Sonnet hi Italian hla hril phuah dan, Petrarchan Sonnet an tih hmanga rem niin, a rhyme scheme chu ABBAABBACDDECE a ni. Iambic Pentameter (unstressed/stressed) hmanga tlar tin hi rem an ni. Chu mi awmzia chu, lambi hnih zela lambi hmasa zawk hi ri hniam, a lambi hnihna ri sâng hmanga rem tihna mai a ni. Mahse, Wordsworth-a hian a hla tlara thumal ţhenkhat erawh, Iambic ni lo, Trochees (stressed/unstressed) zawka rem a nei nual! A hla bul ţanna thumal, Mil/ton tih pawh hi Iambic ni lovin Trochess a nih daih hi! Ţhangthar zinga thu leh hla lama ţhangharh mêkte’n, awmze neia hla phuah kan ngam a hun ve ta hle mai.

Hla hril hi amah ngawtin a mawiin hna a thawk thei ngai lo a. Hla rua leh hla chei mawina hmanraw chi hrang hrang ruai thiam apiangte hla hian, ngaihsân an hlawh bakah hla hril ropui an nihna an hril ţhin. London, 1802-ah pawh hian Wordsworth-a hian hla thu chei mawina chi hrang hrang a leklam nual a. He hla hril bulţanna thumal, Milton tih hi Apostrophe (mihring emaw thil dang, thi tawh emaw a tak awm lo sawina) a ni nghal a. A chhan pawh Wordsworth-a’n he hla hril a phuah lai hian, Milton-a hi kum tam tak liamtaah a boral tawh vang a ni. 

He hla hrila tlar thumna kan en chuan, England khawpui chu Wordsworth-a hian dum nen a tehkhin thu kan hmu a. She (England) is a fen tiin, hla hril chei mawina Metaphor kan hmu a nih hi. Simile leh Metaphor hi tehkhin/khaikhinna hmanrua ve ve mah ni se, hriat pawlh awl tak an ni roh a. Rose pâr a iang e, Rose pâr ang a ni (She is like a rose) tia tehkhinna hi Simile niin, Metaphor nena a danglamna kan hmu thiam thei ang. Hla hril tlar 9-naah pawh, Thy soul was like a star tiin, Milton-a chu vanthengrenga arsi danglam leh êng bik nen a rawn tehkhin a nih hi. Tlar 10-naah pawh a voice whose sound was like a sea tih kan hmu bawk. 

He hla hrilah vek hian Wordsworth-a hian England chu mihring angin a rawn Personify bawk. England hath need of thee: she is a fen, tiin England chu hmeichhia angah a rawn chhuah a. Hla hril chei mawina kan hman thiam loh pâwl tak tur, sentence laklawh laia chawlh awm miah lova thu chheh dan; Enjambment an tih pawh Wordsworth-a’n a hla tlar hnihna - she is a fen leh tlar thumna - Of stagnant waters sawi chhunzawm nân a hman dan khi i hmu thiam em?  Tlar hnihna tawpah hian coma (,) a dah miah lova nih hi! Tlar 5-na tawp leh tlar 6 bulţannaah pawh a hmang bawk tih i hmu thiam tawh mai em? 

Hla hril chei mawi nân hian, hla rua hmanga thil ţhenkhat, an hming hmerh hmang si lova ţawngkam dang hmanga an nihna sawina ang hi Metonym an ti a. Wordsworth-a pawhin England kohhran, sipai chakna leh thu leh hla, a in leh lo sawi nân - altar, sword, and pen, Fireside tih thumalte a rawn hmang ta a ni. Tun hnaiah PC Thangzikpuia Grammar lehkhabu chuan nasa takin thu leh hla huangah harh tharna a rawn thlen ta a. A bik takin grammar kan lo hriat ţhan dan leh, thumal ziah zawm leh ziah zawm loh chungchang thua inkaihhruaina kan hman mêkte chu, heti zawk hian tiin kawng thar min rawn kawhhmuh ta a.

Dungtawia’n (JF Laldailova) Bible Thlirna lehkhabu a tihchhuah achinah, PC Thangzikpuia lehkhabu ang reng renga inhnialna chawk chhuak nasatu lehkhabu a la chhuak lo a nih hi! Thu leh hla khawvelah inhnialna ropui tak tak leh ngaihnawm tak tak chhiar tur an piang ta zawih zawih a. A lawmawmin, Zofate thu leh hla khawvelin bung thar a kai tih loh rual a ni lo. Mahse, ziah zawm leh ziah zawm loh chungchang thuah ngawt kan thu leh hla a tawp ang tih a hlauhawm a. Rhetoric, Prosody leh Figure of Speech pawimawhnate leh hman thiam dan kawngah tun aia kan ţhangharh hunah, kan thu leh hlate’n bung thar lehzual an kai chauh ang tih ţhangtharte’n i hri ang u.

He hla hril ka han lak chhuah chhan hi, tun huna kan ram dinhmun thlir chunga ţah hla phuah hran tawh lova, Wordsworth-a hla hril hmanga lûngngaihna han puan chhuah ka duh vang liau liau a ni! Industrial Revolution kha 1970 aţanga rawn inţana, kum 80 vel lai daih hmasawnna kawnga mihringte kan ţhanharh lai hun a ni a. He hunah pawh hian England kha nasa takin a ţhang lian a. Mimal nun a ţhang a, vantlâng nun pawhin chak takin hmasawnna lamtluang a zawh bawk. Chutih mêk lai si chuan, mihring chhûngril nunah tlâkchhiatna nasa tak a rawn thleng tel ta tlat si a ni!

Ram buai a han reh hnu, UT aţanga State-a hlankai kan nih hnuah, Zofate pawhin chak takin hmasawnna lamtluangah ke kan pen hmawk hmawk a. Hma kan sawn chak poh leh England mipuite ang bawkin, mahni hmasialna leh duhamnain kan khat tlat emaw tih mai tur a ni zo ta a nih hi. Duma tui chu khawiah mah a luang chhuak thei lo a. Tui lo luang lut lah a awm bawk hek lo. Chuvangin, rei rial lovin duma tui leh chirhte chu an uih thâng huam tawh mai a ni. Chutiang chiah chu England leh a chhûnga cheng mipuite nihna a nih thu, Wordsworth-a hian min hrilh ta a ni. Mizoram leh Zofate nen danglamna reng kan awm lo! 

Changkanna leh hmasawnna hnuaiah nunphung hloh zovin, mihringa ţhatna leh duhawmna awm ve zawng zawng, felna leh dikna, thianghlimna leh rinawmna zawng zawng nen, diriam tak leh lainatna nei hauh lovin kan nun ata khaw laiah kan ui thisâwn paih ta hmak hmak a. Chutiang dinhmuna England a han ding ta mai chu Wordsworth-a hian a thlir liam ngawt thei lo. Mangang takin a hui pap pap a, a tawpah kum zabi 17-na hun laia hla hriltu duhawm ber pakhat, John Milton-a thlarau chu chhanchhuahna hna rawn thawk turin a au ta láwm láwm a nih hi! 

Zep leh ih nei hauh lovin a hmangaih England chu mualpho thei ang berin, a suahsualna zawng zawng nen chhun ên vanglai takah a phawrh mualpho ta a! A nungchang mawi lo leh tenawm ber berte pawh khuh mawisak tumna pakhatmah a nei bawk hek lo. England-in a lo chapopui leh a chhuan êm êm; sakhaw mi tak a nihna te, indo thiam tak a nihna, thu leh hla thiam a nihna, a in leh lo ropuina zawng zawngte chu, a chhûngril nun a tlâkchhiat miau si avangin engmah lo mai a nihzia leh, chung a ropuinate chuan a tanna chirhdum aţanga an chhanchhuah theih si lohziate lam Milton-a hnenah hian a phawrh fai ta léng mai a ni! 

Tichuan, Milton-a hnenah ngenna urhsun tak thlen tain, England leh a chhûnga cheng mipuite chu, nun dan dik leh ţha, khawsak mawi leh zahawm rawn zirtir thar leh turin Milton-a hi a ţahawh  ta ngawih ngawih mai a ni! Milton-a England leh Zofate chenna Mizoram hian danglamna reng an nei ta lo. Chhûngkaw tinin suahsualna hliam kan tâwk a, kohhran upa leh pastawr chhûngkua pawh an bang bik chuang lo. Kan Kristiannain sual a ngam lo a, kan intih thlarau mina lahin sualna umbo turin thiltihtheihna a nei bawk hek lo. Veng tin inhungna kan biak inte chuan, thlarau damna min pe thei lo a.

Kan thuchah ngaihthlâk zozaite pawhin kan nun a siam ţha thei bawk hek lo. Lemchan dawhsana lemchang thiam ber ang maiin, kan pawn lam lan dan ngawtah chuan Hollywood kan kawtkaiah kan chhawp hi a ni hrim a. Mahse, kan hmaithinghâwng phena kan nihna erawh, dum hmuna chirh uih thâng huam ang maia tenawm leh bawlhhlawh a ni lawi si. Ram rorêltute leh kohhran hruaitute lah, nitin hri kai kan pun zawih zawih lai leh, thlanmuala vung thar kan chhuah nitin lai hian, harh dan tur dikin an harh chhuak thei bawk hek lo. Kan Baibulin damna lamtluang chiang taka min hrilh zawh turin, ke an pen thei hlawl lova nih hi! 

Wordsworth-a’n England leh mipui chhanchhuak tura Milton-a a auh lai hian, keini hian tu nge min chhanchhuak turin kan auh ve tak ang le? Auh tur dik pakhat chiah kan nei a, a lam erawh kan hawi thei si lova nih hi! Pu Zoramthanga, Pu Lalthanhawla leh Pu Lalduhawmateah hian Zoram damna pakhatmah a awm lo tih hre reng chungin, an lam kan hawi lui ţalh reng a. CM in nih chhawkate pahnih lah hian, a taka kan ram hruai dam tumna pakhatmah an nei lo tih pawh hre reng mah ila, an lam kan hawi lui hram zel a nih hi. Inngaihtlawmna nun kal tlanga sual simnaah chauh kan ram damna hi a awm tih hre mah ila, chu sual simnaah chuan chânna leh nih tur ang nih phâk lohna a awm tlat si avangin, Zoram hian dam ni hmêl reng a hmu ngai dâwn rih lo a ni hi! 


No comments:

Post a Comment

𝐋𝐢𝐭𝐞𝐫𝐚𝐭𝐮𝐫𝐞-𝐚𝐡 𝐆𝐫𝐚𝐦𝐦𝐚𝐫 𝐚 𝐩𝐚𝐰𝐢𝐦𝐚𝐰𝐡 𝐞𝐦 ?

              Mihringin kawng engkima a mihring a nihna chi hrang hrang; lunglêng thei, lunghnûr ţ hin, thinrim ţ hin, lawma nui ţ hin etc...